Eleanor de Grote en andere ongelofelijke fantasten

In de top-tien van ‘Beste Fokke en Sukke-grappen’ raken deze twee cartoonvogels een zeer fijne doch zéér gevoelige taal-snaar. In Europa vlamde het antisemitisme weer eens op en zette de overheid ‘lokjoden’ in.                                                                                              Los van de goedbedoelde intentie werd in die dagen het nieuwe, maar zeer pijnlijke begrip ‘lokjood’ gemunt. Dat vonden de makers van Fokke en Sukke ook en zij gaven dat algeheel schrijnend sentiment als volgt vorm. Onder het statement van de titel; ‘FOKKE & SUKKE vinden het anders zo eng klinken’, spreekt éen van beiden zich uit:“Wij spreken liever van...”, waarna de ander de zin afmaakt: “…lokjoodse mensen”. Een geniale ‘verzachting’ van het begrip waarin het keiharde ongemak toch recht overeind blijft.

Het is weinigen gegeven zo subtiel, heikele zaken tot onderwerp te nemen. Debuterend regisseuse Scarlett Johansson doet dat met haar ‘Eleanor the Great’ in elk geval niet. Een fabulerende, hoogbejaarde dame die veinst Holocaust-slachtoffer te zijn is geen onderwerp voor luchtig entertainment en doet vooral denken aan enige notoire, en vooral treurige gevallen. Allen inmiddels geduid op de meest uiteenlopende psychologische gronden van dissociatieve identiteitsstoornissen tot aan het syndroom van Münchhausen (ziekelijk fabuleren).

Naast deze ziektebeelden heeft doorgeschoten intellectualisme sommigen zich eveneens op vergaande wijze doen vereenzelvigen met een identiteit die feitelijk niet de hunne was. Met die Joodse identiteit koketterende figuren als Paul Damen en Boudewijn Büch zijn goede voorbeelden van het denkende deel der natie dat zich nog al eens, ‘gehinderd door kennis’, zo uitte. Ongetwijfeld speelt algehele verdwazing, weltschmerz en ‘slachtofferschap’ een rol bij deze complexe identiteitscrisis en het blijft vooral een bizar feit dat de meeste gevallen zich juist binnen de intellectuele en culturele elite voordoen.

Een van de meest schrijnende, en vrij recente, voorbeelden hiervan was de actieve blogster en schrijfster Marie Sophie Hingst. Zij legde met haar ‘tweede generatie oorlogsleed’ pijnlijk bloot hoe ver een mens kan gaan en hoe instrumentaal het internet kan zijn bij dergelijke grote zaken. Haar ziekelijke overtuiging deed niet alleen schade aan het journalistieke vak maar, veel erger, gaf Holocaust-ontkenners weer scherp instrumentarium in handen. Haar tragische zelfdoding deed daar niets aan af.  

Ingewikkelder wordt het als de omgeving een aanname doet die vervolgens niet wordt weersproken.                                                                                  Liegt de betrokkene of laat men zich iets comfortabel aanleunen?  Schrijfster Carolina Klop veinsde niet zozeer een Joodse achtergrond te hebben en had daadwerkelijk een vader met een afschuwelijk concentratiekampverleden. Zij nam de naam van haar man aan, schreef onder het pseudoniem ‘Carl Friedman’ haar boek en ontkende nimmer de algemene aanname dat zij Joods zou zijn. Dat is des te schrijnender als later fragmenten van haar boek worden overgenomen in een bundel teksten van nota bene Joodse Holocaustoverlevenden.                                                                     

Schrijfster Laurel Rose Willson tenslotte, zette een wel zeer discutabele literaire stap vérder door zichzelf als ‘Holocaust-survivor’ te portretteren. (Het zou overigens niet de laatste keer zijn dat zij zich een ‘alter-ego’ aanmat). Willson trad daarmee in de voetstappen van de ‘beruchte’ Benjamin Wilkomirski die een heus syndroom naar zich vernoemd zag nadat ook hij een compleet oorlogsverleden uit de duim had gezogen.

De cast van ‘Eleanor the Great’ mag zich misschien uitstekend van haar taak kwijten, de lichtvoetigheid waarmee men dergelijke sentimenten daarbij treedt zijn simpelweg stuitend.