Eerst 'brutally honest', dan relevant

De verkiezingen van 2025 waren meer dan een politieke nederlaag: ze waren een realitycheck. De fusie van GroenLinks en PvdA moest het begin zijn van een brede progressieve beweging, maar legde vooral bloot hoe moeilijk het is om idealen te vertalen naar vertrouwen. 

Volgens nieuw onderzoek van Hart van Nederland zegt nog maar één op de vier (oud-)PvdA-kiezers de fusiepartij te overwegen. En liefst 44 procent noemt de fusie zelf als belangrijkste reden van die terugval. Niet omdat kiezers minder links zijn geworden, maar omdat ze de partij niet meer begrijpen. 

De afstand tot de kiezer is niet ideologisch, maar emotioneel. 

De fusie is gelukt – de verbinding niet 
De partij straalt ambitie uit, maar mist herkenbaarheid. Het verhaal is vaak te moralistisch of te ingewikkeld, te ver van het dagelijks leven van mensen die worstelen met energierekeningen, zorgkosten of huur. De fusie is organisatorisch geslaagd, maar inhoudelijk en emotioneel nog niet. 

Zolang de aandacht uitgaat naar hoe de fusie moet functioneren in plaats van waarom ze nodig was, blijft de partij hangen tussen hoop en frustratie. En ondertussen verliezen steeds meer kiezers hun betrokkenheid. 

Eerst eerlijk, dan relevant 
In een stuk dat vanochtend in het AD verscheen, schreef ik samen met Hans Anker – voormalig campagneadviseur van Bill Clinton – dat progressieve politiek pas toekomst heeft als partijen de moed tonen om eerst ‘brutally honest’ naar zichzelf te kijken. Pas daarna komt relevantie. Die eerlijkheid draait niet om marketing of spindoctors, maar om identiteit. Een partij die zichzelf niet begrijpt, kan ook de samenleving niet overtuigen. 

De Noren deden het anders. In Noorwegen verloor de Arbeiderpartiet van premier Jonas Gahr Støre acht jaar geleden van de conservatieven. In plaats van de kiezer de schuld te geven, koos Støre voor radicale zelfreflectie.  Een onafhankelijke commissie legde genadeloos bloot wat fout ging: de partij was te ver afgedreven van de zorgen van gewone Noren. Niet het beleid, maar het gevoel van afstand was fataal. 

De reactie was moedig. De partij werd ‘brutally honest’ over zichzelf. Ze erkende fouten, verscherpte haar migratiestandpunt, investeerde in de regio’s en verschoof het accent van abstract klimaatbeleid naar betaalbare energie, goede zorg en volwaardige banen. De boodschap: niemand mag achterblijven. 

Vier jaar later won Støre met zijn herboren partij de verkiezingen. En na verlies bij de lokale verkiezingen in 2023 volgde opnieuw een herijking, met nadruk op inkomen, zorg en vertrouwen in publieke diensten. 

Zelfs in de gezondheidszorg maakte de partij tijdelijk gebruik van private capaciteit om wachttijden te verkorten – niet uit ideologische zwakte, maar uit praktische noodzaak. Twee maanden geleden werd Støre opnieuw premier. Niet dankzij charisma, maar omdat zijn partij weer dicht bij de mensen stond. 

Tijd voor Nederlandse eerlijkheid 
GroenLinks-PvdA kan van die aanpak leren. Een onafhankelijke zelfanalyse is dringend nodig – niet om te vingerwijzen, maar om te begrijpen waarom de partij geen consistent beeld heeft van haar doelgroep, waarom de toon zo vaak belerend klinkt en waarom de fusie vooral procesgedreven was, niet inhoudelijk vernieuwend. 

De Noorse evaluatie was pijnlijk, maar bevrijdend. Ook hier is het morele gelijk niet langer genoeg; het moet worden ingeruild voor politieke overtuigingskracht. Gelijkheid, gemeenschap en fatsoen blijven de kern – maar alleen als die waarden tastbaar worden in beleid dat mensen voelen in hun portemonnee en in hun buurt. 

Van gelijk hebben naar gelijk krijgen 
Een tweede les uit Noorwegen – en uit Australië, waar Anthony Albanese Labour naar winst leidde – is dat idealisme pas werkt als het wordt vertaald in macht. Progressieve partijen blijven alleen relevant door te regeren. Niet om de macht zelf, maar om te bewijzen dat hun ideeën uitvoerbaar zijn. 

Kiezers waarderen idealen, maar belonen pas vertrouwen als die idealen worden omgezet in resultaten. Zolang GroenLinks-PvdA zich comfortabel voelt in de oppositie, blijft electorale groei uit. Zonder bestuurlijke verantwoordelijkheid rest slechts verongelijktheid.  Meedoen aan een kabinet is geen risico, maar een noodzaak. Een partij die telkens ‘nee’ zegt tegen regeringsdeelname, zegt uiteindelijk ‘nee’ tegen relevantie. 

De keuze 
De keuze voor Jesse Klaver als politiek boegbeeld is verstandig: hij kent de partij, de mensen en het ideaal van samenwerking. Maar zonder strategisch fundament maken de poppetjes niet het verschil. Klaver zou er goed aan doen niet alleen de formatie aan te voeren, maar ook de partij zelf weer op de rails te zetten – ideologisch, organisatorisch en emotioneel. 

De komende maanden bepalen of GroenLinks-PvdA geschiedenis maakt of geschiedenis wórdt. Dat vraagt om moed, discipline en eerlijkheid – eerst naar binnen, dan naar buiten.  Een onafhankelijke, écht ‘brutally honest’ evaluatie kan het begin zijn van iets nieuws: een moderne groen-sociaaldemocratische beweging die mensen weer herkent in plaats van terechtwijst. 

Wie dat moment laat passeren, verdwijnt in de ruis van partijen die ooit groot waren. Of zoals de Deense sociaaldemocraten het zeggen – vrij naar Michelle Obama: When they go low, we go relevant. Wie relevant wil blijven, moet durven veranderen. Eerst brutally honest. Dan weer hoopvol.