Eenzame mensen kwijnen weg

Donderdag geeft Ivan Wolffers de Nationaler Eenzaamheid Lezing. Hieronder een klein deel daarvan.

Meer dan een miljoen Nederlanders voelen zich erg eenzaam. Het gaat om mannen en vrouwen, om mensen met allerlei etnische achtergronden, om jong en om oud, hoewel de kans op eenzaamheid als je ouder bent groter wordt, en ook onder getrouwde mensen zijn er die zich eenzaam voelen.

Eenzaamheid wordt vaak als falen van jezelf ervaren en daarom spreken mensen er niet graag over, alsof het een zwakte is om andere mensen nodig te hebben. Als we goed om ons heen kijken kennen we ze: de kinderen die gepest worden en er met niemand over durven praten, de relaties waarin de partners naar buiten de schijn op blijven houden, maar die met elkaar niets meer delen. De mensen die buitengesloten worden omdat ze anders zijn, van elders komen, andere dromen koesteren, de mensen die met pensioen gaan en verleerd hebben hoe je nieuwe vriendschappen sluit, de ouderen die steeds meer leeftijdgenoten verliezen, de langgetrouwden wiens partner overlijdt, de moeder die naar een verpleeghuis moet omdat ze niet langer thuis kan wonen.

Eenzame mensen kwijnen weg. Dat weten we al sinds de observaties in weeshuizen van een eeuw geleden: de baby’s die leuk waren en veel aandacht kregen overleefden, de anderen redden het niet. Wat de zon is voor planten, is aandacht voor mensen. Het is een misvatting dat ons lichaam ophoudt bij de huid. Wij reiken verder dan dat en dat danken we in de eerste plaats aan onze grote hersenschors die een centrale rol speelt bij menselijke communicatie. Mensen hebben zulke grote hersenen nodig om in de nabijheid van andere mensen te kunnen overleven (de sociale intelligentie hypothese). Dat is namelijk een complexe omgeving die hoge eisen stelt aan samenwerking en competitie. Mensen moeten om door te hebben wat er in de menselijke interactie plaatsvindt enorme kwaliteiten hebben op het gebied van abstracte redenering, empathie en inzicht. Die extra hersencapaciteit is nodig voor invoelingsvermogen, dat wil zeggen het herkennen van kleine signalen en het doorgeven van informatie aan elkaar.

Niet alleen het centrale zenuwstelsel is belangrijk voor het leven met andere mensen, ook het perifere zenuwstelsel speelt een rol. Via de spiegelneuronen ontstaat er empathie doordat ze ons automatisch een prikkel in het eigen zenuwstelsel geven bij het zien van een beweging in de gezichtsspieren van de ander. Als zijn lippen zich ontspannen en glimlachen, doen wij dat ongemerkt na op bevel van die spiegelneuronen. Mensen die botox gebruiken en een gezicht zonder mimiek hebben krijgen dan ook geen respons in de groep; de groepsleden gaan hen zelfs uit de weg. We willen geen robots om ons heen, maar mensen die kunnen glimlachen.

Er zijn daarnaast ook nog neurotransmitters en hormonen die vrijkomen bij aanraking en intimiteit, zoals oxytocine, en er is dopamine als beloning voor aangename ervaringen met anderen. Oxytocine zorgt voor saamhorigheidsgevoel en solidariteit, maar daardoor ook voor vijandige gevoelens ten opzichte van de buitenstaanders van de groep. Het zorgt dus voor insluiting en uitsluiting, belangrijke oorzaken van het al of niet tot de groep behoren en dus ook voor eenzaamheid. Tenslotte is er nog serotonine dat onze stemmingen beïnvloedt en die stemmingen beïnvloeden de mensen om ons heen.

Onze zenuwstelsels zitten als het ware aan elkaar vastgeplakt. Door eenzaamheid en uitsluiting sterft er een groot deel van ons af.

Het laatste boek van Ivan Wolffers is ‘Als de tijd voor altijd stil zou staan ‘

Volg Ivan Wolffers ook op Twitter Ivan schrijft voor Joop elke dag een Gezond Weetje van de Dag:  klik hier voor een overzicht