Logo Joop
De opiniesite van BNNVARA met actueel nieuws en uitgesproken meningen

Een tweede tip voor de campagneteams

  •  
10-08-2012
  •  
leestijd 4 minuten
  •  
BNNVARA fallback image
Eigenbelang wordt schromelijk overschat als motief in het stemhokje
Waarom stemt Marcel van Dam SP en is hij ervoor dat hij meer belasting gaat betalen over zijn niet onaardige inkomen? Waarom zijn er mensen met een bijstandsuitkering die VVD stemmen? Is het idee dat we in het stemhokje vooral ons eigenbelang nastreven daar wel de beste verklaring voor?
Economen en psychologen hebben wereldwijd veel onderzoek gedaan naar de vraag of het beeld klopt dat wij van die rationeel en calculerend in ons eigenbelang handelende mensen zijn, die overal het onderste uit de kan proberen te halen. En daaruit blijkt dat dat nauwelijks aan de orde is. Er is iets anders aan de hand: wij baseren onze keuzes veeleer op allerlei criteria, normen en stokpaardjes en als we daaraan hebben voldaan, zijn we tevreden. Schattingen van hoeveel van ons gedrag op die manier tot stand komt beginnen rond de 80 procent en lopen verder op.
Dat is los van het feit dat we over het algemeen bij het maken van onze keuzes (en het inschatten van wat in ons eigenbelang is) nogal opmerkelijke blinde vlekken hebben. Daniel Kahneman kreeg zijn nobelprijs economie voor het onderzoek dat hij er samen met Amos Tversky naar verrichtte. Zij concludeerden dat we vaak helemaal niet in staat zijn om rationeel keuzes te maken. Zo waarderen we de mogelijkheid van 100 euro verlies veel zwaarder dan de mogelijkheid van 100 euro winst. Als we eerst een hoog getal horen noemen, dan hebben we vervolgens veel meer over voor wat we dan ook maar willen aanschaffen –ook als overduidelijk is dat het een niets met het ander te maken heeft. En als eerst vier mensen als antwoord geven dat ze zes ramen in het gebouw aan de overkant zien, dan is de kans groot dat de vijfde er ook daadwerkelijk zes ziet –ook al zijn het er zeven. Om maar een paar voorbeelden te noemen.
Als mensen in hun keuzes zo weinig worden gedreven door eigenbelang, waar baseren ze hun keuzes dan wel op? Een andere winnaar van de nobelprijs voor de economie, George Akerlof, schreef samen met Rachel Kranton het boek ‘Identity economics’. Daarin maken ze duidelijk dat we economische processen niet kunnen begrijpen zonder rekening te houden met de rol die identiteit in onze beslissingen speelt.
Akerlof en Kranton beschrijven in dit kader identiteit als hoe mensen zichzelf zien in relatie tot de omgeving waarin ze verkeren. En hoe ze denken over hoe ze daarop zouden moeten reageren. Identiteit wordt in die zin dus bepaald door het samenspel tussen iemands ingesleten normen en waarden, zijn idealen, zijn zelfbeeld en de sociale context.
Een van de voorbeelden die ze geven is een bekend geworden redenering van de econoom Gary Becker. Hij verhaalt hoe hij op een dag te laat was voor een mondeling examen van een student. Hij zag zo snel geen legale parkeerplaats, dus parkeerde hij waar het niet mocht. Achteraf voelde hij zich er schuldig over. Maar toen hij daarover nadacht kwam hij tot de conclusie dat dat niet hoefde, omdat hij toch wel bereid was geweest de boete voor het foutparkeren te betalen. Hij verengde zo de beslissing wel of niet fout te parkeren tot de vraag of hij de straf overhad voor de opbrengst (op tijd binnen zijn).
Waar Becker daarbij aan voorbij gaat, is dat veel mensen niet op die manier beslissen. Ze laten meewegen of ze vinden dat foutparkeren ‘hoort’ of niet. Wat ze vinden dat het over hen zegt als ze fout parkeren. En wat ze vinden dat het over hen zegt als ze te laat komen. Het antwoord op die vragen kan heel goed samenhangen met wat in hun eigenbelang zou zijn. Het gaat er niet om dat identiteit en eigenbelang niet kunnen samenvallen. Het gaat er om dat Akerlof en Kranton met heel veel voorbeelden aantonen dat veel mensen hun beslissingen baseren op dat eerste en niet op dat laatste.
Dit alles geldt ook voor de keuze die mensen maken in het stemhokje. David Sears onderzocht decennia van stembusgangen en concludeerde dat ook daar het eigenbelang een opvallend kleine rol speelde. Een concrete illustratie hiervan komt uit ander onderzoek. Bij de strijd om het gouverneurschap van Californië tussen Arnold Schwarzenegger en Gray Davis, gaf een grote groep mensen aan dat de standpunten van Davis beter voor hen zouden uitpakken. Toch stemden ze niet op hem. Op de vraag waarom, kwam steevast een antwoord in de trant van dat ze zich veel meer konden identificeren met de waarden die Schwarzenegger uitstraalde. Dat sloot beter aan bij wie zij waren.
Veel bedrijven begrijpen dat werk niet slechts een kwestie is van loon voor arbeid. Ze beseffen dat je werknemers zover moet zien te krijgen dat ze zich thuis voelen bij de bedrijfsidentiteit en ze steken daar ook geld en energie in. Reclamemakers begrijpen dat je een product niet verkoopt door de specificaties en de prijs naast elkaar te zetten,  maar dat je potentiële klanten duidelijk moet maken dat dat product bij hun identiteit past. Politici kunnen van beide veel leren.
Lees hier de eerste Tip voor de campagneteams  

Meer over:

politiek, opinie
Delen:

Praat mee

onze spelregels.

avatar
0/1500
Bedankt voor je reactie! De redactie controleert of je bericht voldoet aan de spelregels. Het kan even duren voordat het zichtbaar is.