Een politiek wonder in Nederland

Het nieuws is in ons land wat ondergesneeuwd door de duivelse Duivels, maar in Nederland voltrok zich afgelopen weekend een politiek wonder. Drie kleine oppositiepartijen hebben zich er gedeeltelijk vastgeklonken aan de regering. D66, de ChristenUnie en de gereformeerde SGP gingen er akkoord met de strenge begroting van volgend jaar en hielpen de regering Rutte zo flink uit de nesten.

Overwinningsroes Rutte 2 heeft zoals bekend geen meerderheid in de Eerste Kamer. De Senaat ziet er in Nederland politiek heel anders uit. Hij wordt namelijk samengesteld door provinciaal verkozenen die ook op een ander tijdstip gekozen worden.

Toen de liberaal Rutte en de sociaal-democraat Samsom het kabinet vorig jaar in recordtijd met z’n tweeën in elkaar zetten, leken ze daar niet om te malen. De overwinningsroes en het enthousiasme waren zo groot dat ze in hun overmoed dachten dat het wel los zou lopen met steun in de senaat. Er bestaat in Nederland ook een traditie dat oppositiepartijen makkelijk meestemmen met de regering. En de senaat wordt natuurlijk altijd omschreven als “chambre de réflexion”, waar wijze senatoren zich alleen buigen over hoe een wetsvoorstel in elkaar zit. Ze worden niet geacht politiek te bedrijven.

Maar dat pakte anders uit. Gaandeweg bleek dat de senaat niet zo meegaand zou zijn. Rutte en Samsom hadden het al een tijdje in de smiezen. En ze hadden gelijk: vorige week stemde de Senaat een pensioenplan inderdaad naar huis.

Romantische strandwandeling De voorbije maanden werd daarom achter de schermen voorzichtig gepolst naar permanente steun bij de oppositie. Geen echte tussenformatie waarbij de coalitiepartijen andere partijen aan boord zouden hijsen. Dat zou te ingewikkeld zijn geweest, en natuurlijk vreselijk gezichtsverlies voor Rutte en Samsom. Die hadden het occasioneel shoppen bij de oppositie per wetsvoorstel juist de hele tijd verkocht als “bestuurlijke vernieuwing”. Maar een structurele vorm van steun was hoognodig, anders koerste de regering Rutte onvermijdelijk af op de afgrond. Rutte 2 zou op die manier volgens velen in december ten grave worden gedragen, wanneer de Senaat het belangrijke belastingplan zo goed als zeker had weggestemd.

Dus begon een discrete paringsdans met verschillende partijen. Waarnemers hadden het over romantische strandwandelingen langs het strand van Scheveningen afgelopen zomer. De politiek is een stuk spannender dan menigeen denkt. Vooral CDA en D66 kwamen in beeld als mogelijke redders. CDA als redelijke, grote bestuurspartij. D66 als partij die inhoudelijk dicht bij het regeerakkoord zit én gretig was om mee te regeren.

“3 liefste oppositiepartijen” De afgelopen weken werd er ook openlijk onderhandeld, zelfs ’s nachts, wat zeer on-Nederlands is. CDA haakte af, zij hadden zich de hele tijd al moeilijk opgesteld omdat ze wellicht een glansrol voor zichzelf weggelegd zien in de oppositie. Ook GroenLinks droop vorige week in extremis af, 6 miljard besparen was hen toch iets te veel. Dat veroorzaakte lichte paniek, Rutte zou volgens een reconstructie tegen de leider van de ChristenUnie vertwijfeld hebben gezegd “Ik wil je niet kwijt”. Nu moést de operatie wel slagen met de 3 overblijvers: D66 en de 2 christelijke partijen.

Die zagen hun kans natuurlijk schoon om wensenlijstje op tafel te gooien. Het kabinet stond met de rug tegen de muur. D66 kreeg ook veel voor elkaar: meer geld voor onderwijs, minder bezuinigingen bij de publieke omroep en veel sociale hervormingen moeten sneller worden doorgevoerd. De christelijke partijen zorgden ervoor dat de gezinnen bij veel besparingen worden ontzien.

Zoete wraak Niemand van de deelnemende partijen wilde verkiezingen en daardoor is het natuurlijk ook gelukt. En het ging in ijltempo. Minister van Financiën Dijsselbloem spijbelde zelfs als voorzitter van de Eurogroep bij een belangrijke vergadering in Washington om het akkoord snel rond te krijgen. Op televisie heeft hij het nu over zijn “3 liefste oppositiepartijen” die hij ook voor toekomstige akkoorden het eerst zal aanspreken. De 3 partijtjes van hun kant beklemtonen dat ze het op veel andere punten met het kabinet oneens blijven, dat ze niet “gedogen” zoals Wilders in Rutte 1. Maar tegelijk plezieren ze hun eigen kiezers door politieke beslissingen drastisch bij te sturen in hun richting. En ze profileren zich natuurlijk als staatsman, redders van het kabinet die hun verantwoordelijkheid nemen “in het belang van het land”.

Dat laatste werd pijnlijk zichtbaar bij de persconferentie over het akkoord, vrijdagavond laat. Alexander Pechtold van D66 nam daar glimmend van trots als eerste de vloer. Het was duidelijk his finest hour. Het “herfstakkoord” was volgens velen eigenlijk het “Pechtold-akkoord”. Hij had alsnog tal van programmapunten in de wacht weten te slepen en het was een zoete wraak voor het treurige moment destijds, toen bleek dat ie geen coalitiepartner werd. Rutte en Samsom keken vanaf de zijkant bedremmeld toe, allemaal ook nog ‘ns live op televisie.

Polderland Wie wordt hier nu electoraal beter van? Maurice De Hond was er als de kippen bij om de reacties van de kiezers te peilen. Alle deelnemers aan het akkoord bleken erop vooruit te zijn gegaan. De Nederlanders zijn opgelucht, willen dat er geregeerd wordt, dat het vooruit gaat. De christen-democraten, die al vroeg beslisten om niet mee te doen, werden bestraft voor zoveel onwil. Toch denk ik dat het op termijn weer anders zal uitpakken. De positie van Rutte en Samsom lijkt me ernstig verzwakt. Zij hebben hun ongelijk moeten toegeven. CDA zal voor de ontevreden kiezers in het midden straks een welkom alternatief zijn naast de socialistische SP en de PVV van de rechtse Geert Wilders.

En er blijven natuurlijk tal van vragen hangen. Hoe lang kan Rutte 2 dan wel overeind blijven met deze rare constructie? Hoe zullen de 3 meewerkende partijen zich in de toekomst gedragen? Is dit het signaal om eindelijk eens te gronde te kijken naar de rol van de senaat of het kiessysteem in het algemeen? En had dit ook in België gekund? Of kan dit toch alleen maar in polderland?

De auteur is VRT-journalist en correspondent in Nederland. Dit artikel verscheen op de website van de VRT