Een ongelijke samenleving is een ongelukkige samenleving

In 1931 was het crisis en kwam de familie Van Mierlo bijeen om te beslissen wat er met de familiebank moest gebeuren. De bank was slachtoffer geworden van een klassieke bank run. Iedereen wilde tegelijk zijn spaargeld bij Van Mierlo en Zoon weghalen, maar dat spaargeld was er niet: dat was natuurlijk weer uitgeleend.

Een oplossing kon gevonden worden door het kapitaal van grootmoeder Van Mierlo aan te spreken. Zij was niet betrokken bij de bank, maar had genoeg geld om in een klap alle problemen van de bank op te lossen. In de woonkamer zat de familie te wachten op het oordeel. Hans van Mierlo vertelt het verhaal in zijn autobiografie Het kind en ik:

Toen kwam grootmama binnen. Ze had een zilveren beursje bij zich, alsof daar al het geld in zat. Ze ging zitten en zei bedaard: ‘Ik heb besloten dat alle cliënten tot de laatste cent betaald worden’. Even was ze stil, toen: ‘opdat mijn kinderen later rechtop kunnen lopen door de straten van Breda’.

Aan dit verhaal moest ik denken toen ik hoorde dat Nederland zijn eerste gated community krijgt: een gebied met twaalf villa’s in de buurt van Rotterdam, met een hoog hek eromheen. Voor mij is zo’n gemeenschap een symptoom van wat er mis is in Nederland: ergens tussen de vorige crisis en nu zijn we het acceptabel gaan vinden dat de rijken zich volledig onttrekken aan de rest van de maatschappij.

Daarbij moet natuurlijk aangetekend worden dat de gated community hier symbool staat voor een proces dat al veel langer gaande is. Hogeropgeleiden en lageropgeleiden leven allang langs elkaar heen, en een dozijn villa’s achter een hek gaat daar niets aan veranderen. Toch is het een krachtig symbool: een ongelijke samenleving is een ongelukkige samenleving. Een crisis zoals waar we nu in zitten biedt mogelijkheden voor politieke verandering. En dat gebeurt ook, maar niet ten goede: het aantal millionairs neemt toe, en van de week werd bekend dat de onbetaalde stagair voet aan de grond gekregen heeft in Nederland.

Ik wil niet zeggen dat vroeger alles beter was. Er was paternalisme van een soort dat we ons nu niet meer kunnen voorstellen. De Deken van Roosendaal (een oom van Hans van Mierlo) regeerde met een ijzeren hand over de gelovigen. Toch kan het niet slecht geweest zijn dat een bankier daadwerkelijk tussen de mensen woonde wiens geld hij in beheer had.

De PvdA stelde vragen over de gated community , die met onbegrip ontvangen werden. Toch is het volledig terecht dat de lokale afdeling van mijn partij zich tegen dit plan weert. De sociaaldemocratie heeft het nooit een probleem gevonden dat de één meer geld heeft dan de ander. Waar het probleem zit is als dat geld gebruikt wordt om dingen te kopen die niet voor geld te koop zouden moeten zijn, zoals een betere gezondheid dan een ander, of een betere opleiding, of het recht om de problemen van de wereld met een hek om je huis buiten te sluiten.

Het grappige is natuurlijk, dat dat waarden waren die vroeger breed gedragen werden, zoals ook door grootmoeder van Mierlo. Het is tekenend voor de verregaande radicalisering van rechts dat wat vroeger door iedereen als onacceptabel gedrag gezien werd, nu normaal gevonden wordt.