Een nieuw paleis

Een van de lastigste vragen die een buitenlander me ooit over Nederland stelde was: ‘Jullie waren ooit een republiek, waarom zijn jullie dan nu weer een monarchie?’ Ik hapte zo ongemerkt mogelijk naar wat adem en begon een verhaal over de Franse bezetting, maar moest na twee zinnen bekennen geen flauw idee te hebben van een antwoord op zijn vraag.

Het klonk ineens ook wel gek, nu hij het zo vroeg. Bij de meeste landen ging het immers andersom: die werden republiek vanuit de monarchie.

Dat gebrek aan logica is een essentieel onderdeel van de Nederlandse monarchie. Zo konden we in de berichtgeving de afgelopen dagen veelvuldig horen van personen die zichzelf republikein noemen – meestal in de vorm van “nou ach, republikein natuurlijk, maar…” dat ze toch erg groot fan zijn van Beatrix. Als atheïsten die tot Jezus bidden, als vegetariërs die een biefstuk eten, als maagden op de Kamasutrabeurs, als GroenLinks-kiezers met een old timer.

Laten we gewoon eerlijk zijn: Nederland kent geen republikeinen. Ja, wel mensen die het ‘in principe’ zijn, maar vrijwel niemand die het principieel is. Tussen die twee begrippen gaapt de kloof van droom en daad. Als er iets de afgelopen tien, twintig jaar bij het grof vuil is gezet dan zijn het wel principes. Van PvdA-leider Kok die in 1995 de ideologische veren afschudde tot Rutte die vorig jaar in zee ging met de autocratische PVV. Principes, je hebt er alleen maar last van. Pragmatisme voert in Nederland de boventoon.

Dat verklaart ook waarom nu de kritiek luidt dat er geen kritiek is. Want kritiek is meestal gebaseerd op principes. De Volkskrant citeert schrijver Robert Vuijsje: “Eh, ben ik de enige die nog wist dat het een familie is van oorlogsmisdadigers die ook in tijden van crisis gewetenloze uitvreters blijven?” Zeg eens eerlijk, wat denk je als je zulke kritiek leest? Inderdaad, gaap. Het is van die ‘altijd raak’ kritiek. Sleep de oorlog erbij, de geldwolverij en hup, klaar ben je.

Er zijn wel andere punten van kritiek denkbaar. Zo had Beatrix nogal conservatieve opvattingen over de liefde. Partners van ongetrouwde gasten waren lang niet welkom op het paleis. Ze schijnt zelfs tegenstander te zijn geweest van het homohuwelijk. Schijnt, want Beatrix laat zich nooit ergens over uit. Zelfs Boris Dittrich weet het niet zeker. Hoe zou het ook kunnen? Wie wel eens met haar praat mag daar niets over vertellen.

Als er nooit iets gezegd wordt kun je ook moeilijk kritiek hebben. Dat op zich zou kritiek kunnen zijn: is het niet vreemd dat wij bij geboorterecht een staatshoofd aangeleverd krijgen dat gedurende zijn of haar hele leven nooit iets mag zeggen? We zijn het meest vrije land ter wereld, maar dat geldt niet voor de koning. Alleen klinkt dat weer zo… principieel. Wat zouden we zeuren, het werkt toch goed? Het is een denkwijze die in Nederland vaker het debat doodslaat. Wat rest is een koningin die bij rampen een arm om je heenslaat en met Kerstmis vrede op Aarde wenst. Hoe wil je daar kritiek op hebben?

Toch zijn er wel een paar vragen: De vader van Máxima blijft weg bij de inhuldiging op verzoek van zijn eigen dochter. Daarmee lijken alle mogelijke politieke problemen opgelost. Geen kans ook meer dat het samengestroomde volk op de Dam uit solidariteit met de Dwaze Moeders straks massaal witte hoofddoekjes opdoet als het koninklijk paar op het balkon verschijnt. Maar de vraag blijft waarom Máxima tot dat besluit kwam? Is dat omdat Zorreguieta in Argentinië straks wellicht alsnog voor de rechter moet komen? Stel dat hij veroordeeld wordt, dan zit de vader van de koningin straks in de gevangenis. Wegens misdaden tegen de menselijkheid, zo’n beetje het zwaarst mogelijke vergrijp op deze planeet. Je moet er niet aan denken en dat doen we dus ook niet.

Premier Rutte zei in zijn praatje voor de vuist na de koninklijke mededeling dat er een feest moet komen, maar wel sober. Sylvain Ephimenco, die toen nog de frisse blik van een buitenlander had, wees daar lang geleden eens op: dat bij festiviteiten rond het koningshuis meteen altijd het woord sober wordt gebruikt. Het is waar, let er maar eens op. “De verjaardag is sober gevierd in huiselijke kring.” Als Fransman kon hij zich dat amper voorstellen. Niet voor niets beende een Franse president ooit weg uit het Catshuis toen er voor de lunch een schaal met broodjes werd geserveerd onder het uitroepen van ‘u denkt toch niet dat ik dat ga eten’ of woorden van gelijke strekking.

De inhuldiging moet sober en het Nationaal Geschenk moet achterwege blijven. Waar doet dat aan denken? Zuinig calvinisme. Worden we daar gelukkig van? Misschien is het tijd om het anders aan te pakken en onszelf te trakteren. Wanneer heeft Nederland voor het laatst iets monumentaals gekregen? De Deltawerken? De Erasmusbrug?

Laten we een nieuw paleis bouwen voor koning Willem-Alexander en koningin Máxima. Een fantastisch gebouw dat ook een publieke functie moet hebben. Dat een sterker toeristenmagneet wordt dan Buckingham Palace of het Witte Huis.

Laten we alle beroemde architecten ter wereld uitnodigen voor een ontwerpwedstrijd. Laat vervolgens de bevolking het winnende ontwerp kiezen in een ‘The Palace of Holland’ -achtige competitie. Dat roept vanzelf de vraag op hoe een moderne monarchie er uit moet zien. Zet een gebouw neer en het toont vanzelf hoe je over de functie denkt. Bijvoorbeeld een museum als publiek deel en een symbolische gouden kooi als privé-verblijf.

Ja, dat kost wat maar het benodigde geld wordt bij elkaar gehaald via crowdfunding. Heel Nederland betaalt vrijwillig mee. Dan kunnen we meteen laten zien of de monarchie ons echt iets waard is.