Joop

Een krachtig Europees buitenlandbeleid is onvermijdelijk geworden

  •    •  
03-03-2022
  •  
leestijd 8 minuten
  •  
83 keer bekeken
  •  
europavlag

© cc-foto: Mediamodifier

“Hoe lafhartig is Nederland? Typerend voor de buitenlandpolitiek van de Europeaan!”
Mijn jongste dochter Lara wilde graag deze week naar de nieuwste Spiderman. Ik vroeg haar of ze al eens een eerdere aflevering van Spiderman had gezien. Dat was niet zo, en hoewel bioscoopbezoeken het hoofddoel was, kon ik haar er toch van overtuigen dat we eerst Netflix moesten aan zetten. We moesten de oorsprong van Spiderman leren kennen voordat we de andere afleveringen konden begrijpen.
Vader en dochter waren achteraf zwaar teleurgesteld. De film uit 2002 voelde erg ouderwets aan met ook nog een plot van niets. Maar één zin uit de film bleef bij ons beiden hangen. Het was de zin die de oude wijze oom de Spiderman in wording toespreekt: “With great power comes great responsibility.” Dik moralistisch op het oog, maar in wezen een diepere en waardige notie van het realisme. Een realisme dat het Europa van deze dagen eindelijk onder ogen moet gaan durven te zien.
Ook mijn gedachten gaan deze dagen vooral naar de Oekraïense oorlogsslachtoffers van de invasie van president Poetin en zijn leger. Te meer, omdat ik weet hoe het voelt als je ongevraagd in de wervelstorm van de oorlog terecht komt. Elders schreef ik deze week: “Wie een bloedige oorlog heeft meegemaakt, beleeft bij de beelden van een nieuwe oorlog zijn eigen herinneringen telkens weer opnieuw.”
Maar ik moet deze dagen ook erg vaak denken aan het advies van de oom van Spiderman. Het voert me terug naar 2004. Naar een ranch niet ver van de beroemde ranch van George W. Bush in Texas. Het is de derde week van november. Bush heeft twee weken daarvoor voor de tweede keer de presidentsverkiezingen gewonnen. Maar in de ranch van zijn buren is geen feestelijk sfeer te bekennen. Integendeel, hier heersen vooral zorgen onder het gezelschap, een groep Europese en Amerikaanse intelligentsia. Ik was daar op uitnodiging van wijlen Tony Judt, gevierd Brits-Amerikaanse historicus en oprichter van een Trans-Atlantische denktank in New York: Remarque Institute.
Twee keer per jaar nodigde hij onder de titel “Remarque Forum” een dertigtal jonge (15 Amerikanen en 15 Europeanen) schrijvers, journalisten, academici maar ook mensen uit de wereld van economie en politiek uit, om vrijelijk en associatief met elkaar van gedachten te wisselen over de grote thema’s van onze tijd. Geen lange toespraken of van tevoren geschreven artikelen maar een ongedwongen forumgesprek. De genodigden ontmoetten elkaar een keer in de VS en de andere keer in Europa. Het was mijn eerste keer maar niet de laatste. Tot een aantal maanden voordat hij na een lange dappere strijd tegen ALS – hij schreef nog tijdens toenemende verlamming drie boeken – ten onderging in 2010, bleef hij zich engageren met de grote vragen van onze tijd. Zelfs de democratische opstand in Iran van 2009 bleef in zijn vizier. Hij bleef mij adviseren hoe ik met raad en daad de dissidenten daar kon helpen.
Naast mijn blijvende bewondering voor de ongekende helderheid van geest van Tony en hoe hij de hele groep op kon zwepen om dieper door te denken over de politieke en geopolitieke vraagstukken, moet ik deze dagen vooral aan die bijeenkomst in Texas denken om twee observaties. Twee observaties van toen die veel zeggen over de oorsprong van de huidige verbazing en verbijstering van ons in West-Europa, over de Oekraïense oorlog en de huidige wending van Europese geschiedenis in deze stormachtige dagen.
Het zijn de opmerkingen van mijn gespreksgenoten op de late avond aan de bar, toen de eerste kennismaking en voorzichtige uitwisseling van ideeën voorbij was, en men bereid was om ook het achterste van de tong te laten zien.
Eerst de Russen onder mijn gespreksgenoten: jonge, briljante denkers en overtuigde democraten. Ze waren zwaar teleurgesteld in het westen: het liberale elan was maar een farce, er zat geen grondig principe achter. Zodra het Oostblok uit elkaar was gevallen had het liberalisme zijn menselijke masker laten vallen. De Oostbloklanden die de Europese Unie ingingen hadden dankzij de EU-subsidies nog de mazzel van een gedeeltelijke zachte landing van een socialistisch systeem naar een mildere variant van een kapitalistische ordening. De Russen en alle andere voormalige Sovjetbondgenoten daarentegen waren overgeleverd aan een kapitalistische schoktherapie: de voor hen onbekende wispelturigheid van de financiële markten en het niets ontziende regime van de Wereldbank en IMF. Rusland was richting een roekeloos kapitalisme gedreven en de Rus – zeven generaties lang gevormd in een door de staat geordend leven – voelde zich verweesd. En de NAVO had militaire beloftes gedaan aan Gorbatsjov omtrent afstand tussen de NAVO en het Russisch grensgebied die ze niet nakwam. Het Westen zag Rusland graag zwak en misselijk, was de conclusie van mijn Russische gespreksgenoten, zodat ze ongegeneerd de wereldeconomie konden domineren. De Amerikanen konden daarbovenop willekeurig de soevereiniteit schenden van landen die hen niet bevielen. Zie hoe makkelijk men huishield in het Midden-Oosten, hoe onder valse voorwendselen Irak was aangevallen.
En als uitsmijter richtte een van de Russen zich tot mij: “Wat is dat nu voor een regering daar in Holland? Geen militaire steun aan de onrechtmatige schending van de soevereiniteit van Irak, maar wel politieke steun? Hoe lafhartig is Nederland? Typerend voor buitenlandpolitiek van de Europeaan!”
Dan de Amerikanen onder ons: jonge fijnzinnige democraten met veel gevoel voor nuance. Ze waren het met veel van wat onze Russische gesprekspartners zeiden niet eens. Maar wel met dat laatste opmerking over buitenlandpolitiek van de Europeanen, maar dan wel vanuit een andere insteek: jullie willen veiligheid voor gratis. “Soft power? Laat ons niet lachen. Jullie zijn stinkend rijk maar wij moeten de NAVO op de been houden. Als Europa echt aan buitenlandbeleid deed en durfde een gelijkwaardige partner voor de Amerikanen te zijn, dan zouden de huidige neo-cons en haviken in het Witte House niet zo grenzeloos oorlog durven voeren.”
Fast forward naar afgelopen september. De Amerikanen trokken zich terug uit Afghanistan en Europa hobbelde er achteraan. Een peperdure militaire missie die hier in Nederland en elders in Europa aan de kiezers was verkocht als een vredes- en opbouwmissie om veiligheid en rechtsstaat te bewerkstelligen, de gelijkheid tussen mannen en vrouwen te bevorderen, en de democratie in Afghanistan tot bloei te laten komen, was plotsklaps afgelopen. Het land werd op een presenteerblaadje aan de Taliban teruggegeven. Wij waren hier te druk met onze coronacrisis bezig om er echt bij stil te staan hoe deze aftocht aankwam in de rest van de wereld. Laat staan ons af te vragen: hebben wij nog een eigen verantwoordelijkheid in deze keuze of zijn we de loopjongens van de Amerikanen? “Met het loslaten van het universalisme gaat de bezieling van het Westen verloren”, schreef ik in die dagen.
Het lijkt erop dat de Europese post-Koude-Oorlog politici het hebben verleerd hoe we ons tot de wereld moeten verhouden, hoe we ons staande moeten houden en hoe we bondgenoten buiten onze grenzen moeten maken. Een effectief Europees buitenlandbeleid voor behoud van vrede, veiligheid, democratie en welvaart hier, heeft zowel krachtige militaire als krachtige morele vuurkracht nodig.
Militair gezien werd het verdedigen van het Europese grondgebied logischerwijze een minder grote prioriteit voor de Amerikanen na de Koude Oorlog. Europa heeft verzuimd om het ontstane gat te vullen. De herhaaldelijke bezuinigingen op de Nederlandse strijdkrachten in afgelopen decennia zijn exemplarisch voor de naïviteit van de Europese politici in deze.
Aan de andere kant, de ideologische strijd met het Oostblok is destijds aangepakt door consequent te handelen naar onze eigen democratische idealen en deze met verve uit te dragen. Het Sovjetblok kon worden afgetroefd doordat het Westen intern zijn politieke principes van tolerantie trouw bleef en investeerde in partners van kaliber binnen de oppositie in Oost-Europa, zoals Václav Havel en Lech Walesa. Met open armen ontvingen we intellectuele ballingen. De Tsjechische schrijver Milan Kundera mocht in Parijs in alle rust en comfort zijn De Ondraaglijke lichtheid van het bestaan schrijven, waarmee de Praagse Lente voor de generatie overdreven linkse rakkers in West-Europa een humanistisch-kritische spiegel werd. Boris Pasternaks Dokter Zjivago werd nota bene in Nederland in het Russisch gedrukt om het naar de Sovjet-Unie te smokkelen. Kortom, er was toen een buitenlandpolitiek van engagement – militair en intellectueel.
Ruim 32 jaar na de val van de muur is de wereld drastisch kleiner geworden. Daarmee is de wederkerigheid aan kwetsbaarheid toegenomen. We hebben het in de afgelopen twee decennia van de jonge eeuw telkens weer gezien: steun je het radicale militante Wahabisme daar in het Midden-Oosten, dan kan hun vergif tot aan je eigen economische centrum hier in het Westen – New York – reiken. Blijf je maar toekijken als een monsterlijke leider als Assad zijn mensen met duizenden tegelijk vermoordt en verjaagt, dan ontstaat er ruimte voor het ontwaken van een Frankenstein als de ISIS die ook onze burgers hier in Europa kan toetakelen.
Je zou denken dat het moet zijn doordrongen tot de post-Koude-Oorlog generatie politici dat een Europees buitenlandbeleid er door de globalisering nog meer toe doet. Maar in de ban van “het einde van de geschiedenis” en bevangen door neoliberale, eendimensionale economische logica lijkt het politieke denken en de geopolitieke logica buiten het vizier van onze Europese leiders te zijn geraakt. Het ging om business en het ging over de centen.
Het is exemplarisch en beschamend dat het Nederlandse ministerie voor Ontwikkelingssamenwerking tijdens de formatie van Rutte II in 2012 een “minister voor Buitenlandse Handel en Ontwikkelingssamenwerking” in het leven riep om nog enigszins een bestaansrecht te behouden. “We komen jullie helpen dijken bouwen, maar alleen als we er goed aan kunnen verdienen.” Het is de win-win boodschap van een door economische logica verblind geraakt Nederland aan de wereld.
Hoe triest dat de wereld bij monde van een Nederlandse minister van Buitenlandse Zaken moest horen hoe schrijnend passieloos de Europese buitenlandpolitiek was geworden. “Laten we gewoon zakendoen met dictators”, was het moto van minister Zijlstra (ook Rutte II) die zich de Machiavelli van de Lage Landen waande maar later een fantast bleek te zijn. U weet wel: zijn publiekelijke uitingen over zijn ontmoeting met Poetin werden zijn val.
De kersverse Duitse Bondskanselier Scholz verkondigde afgelopen zondag dat Duitsland 100 miljard extra gaat investeren in zijn leger. Nu het rijkste Europese land en ons belangrijkste buurland na vele aarzelingen zover is gekomen, begint een nieuw en minder naïef hoofdstuk van het Europese buitenlandbeleid.
Daar hoort behalve militaire investeringen ook een herziene intellectuele kijk op de wereld bij. Hoe kunnen we onze democratische idealen uitdragen en op welke wijze kunnen we van ontwikkelingssamenwerking werkelijk een effectief instrument maken voor het beschermen en bepleiten van onze democratische waarden?
De illusie dat je op je gemak, rijk en welvarend, kunt toekijken hoe de grote wereld daarbuiten zich op eigen kracht redt uit de ellende is voorgoed voorbij. De vlammen van de brandhaarden elders bereiken vroeg of laat ook de rijke gezapige bewoners van het Europese huis, als we niet bereid zijn om op tijd naar buiten te trekken.
Het is tijd om te handelen en ons opnieuw te engageren met de wereld. Ja, “with great power comes great responsibility.”
Delen:

Praat mee

Heb je een vraag, suggestie of wil je gewoon iets kwijt? Dat kan hier. Lees onze spelregels.

avatar

Reacties (25)

Debby Teusink
Debby Teusink7 mrt. 2022 - 12:28

De geschiedenis van de EU leest als een hervertelling van de geschiedenis van onze Republiek der zeven provinciën. Men neme het jaar 1672, Holland waant zich veilig, men heeft verdragen met de Engelsen, de Fransen houden zich rustig en ach, die bisschoppen van Münster en Keulen, daar hebben alleen die verafgelegen provincies in het oosten last van. Er kan bezuinigd worden op het Staatse leger! Goed parallellen met de geschiedenis gaan vaak mank, maar het idee dat je in vrijheid en rijkdom kan leven, zonder dat het een prijs heeft is in onze geschiedenis vaker dan één keer voorgekomen.Men moet zich hier nu eindelijk eens realiseren dat de oorlog altijd(!) om de hoek ligt.

Minoes&tuin
Minoes&tuin6 mrt. 2022 - 7:09

Luister eens naar de mensen in Amerika die in armoede leven zou ik zeggen! Een gevolg van diezelfde 'fijne' Amerikaanse liberalen'. Kijk eens naar de oorlogen begonnen en gevoerd in 'hun achtertuin'. Amerika is 'zo'n fijn land' omdat ze al hun oorlogen altijd op buitenlands grondgebied voeren? Daarom waren ze ook zo geschokt op 9-11 vanwaaruit weer een volgende oorlog gestart kon worden. Voor het eerst waren ze nl. zelf kwetsbaar op eigen grondgebied. Rijk en welvarend is dat het doel , t.k.v. van de onderlaag die vele malen groter is dan de bovenlaag die hen bestiert? Ik begrijp mensen niet die zo weglopen met de VS en hun 'fijne' liberalen, en tegelijkertijd hier willen wonen, tenzij ze enkel maar zelf rijk en welvarend willen worden t.k.v. vele anderen.

FredD2
FredD25 mrt. 2022 - 12:42

Europa als eenheid bestaat niet. De EU probeert dat wel te forceren, maar het blijft natuurlijk een lachertje. Het is meer een groepje kinderen die om geografische redenen tot elkaar gedwongen zijn. Je hebt een paar grotere kinderen die om en om de baas willen spelen. Je hebt een aantal kleinere kinderen die graag met de grotere kinderen mee willen doen. Je hebt een aantal arme kinderen die steeds afhankelijk zijn van anderen of ze wel met de bal mogen spelen of een snoepje kunnen krijgen. Je hebt een aantal dwarse kinderen die niemand aardig vind. Maar een eenheid? Nee hoor. We zijn absoluut niet 1 grote macht en kunnen daarom ook nooit de spreekwoordelijke verantwoordelijkheid dragen. Nederland moet dan ook absoluut niet een grote bek hebben, daar zijn wij het land niet voor. Wij zijn geen vechters en ook geen wereldleiders en je kan ook niet van een regering die haar eigen volk negeert verwachten dat zij zich wel boeien voor een ander volk.

1 Reactie
Minoes&tuin
Minoes&tuin6 mrt. 2022 - 7:24

Het is gegroeid vanuit overwegend economische samenwerking. En vanuit puur die overweging zijn vele totaal uiteenlopende landen toegelaten en vaak veel te vroeg. Dan is die eenheid veel moeilijker te bewerkstelligen. Amerika voert haar politieke stijd op kosten van de wapenlobby en haar oorlogen vooral op andermans grondgebied. Daarnaast zijn ze zelf doorspekt van nationalisme. Mensen vragen zich daar niet eens af waarvoor ze ten strijde trekken. Trouw aan de Amerikaanse vlag is voldoende en dat wordt er dag in dag uit ingehamerd. Soldaten moeten in de arme gebieden met studiebeurzen gelokt worden om naar het front te gaan.

Kazonga
Kazonga4 mrt. 2022 - 12:48

Uhm, niet perse enkel in Spiderman: - https://quoteinvestigator.com/2015/07/23/great-power/

youppie
youppie4 mrt. 2022 - 7:25

Het probleem is dat er in Europa een land is dat denkt dat ze Europa zijn. Een land dat zich niet aan afspraken hoeft te houden omdat ze het land zijn. Hetzelfde land pleit ook al jaren voor een Europees leger, uiteraard onder leiding van datzelfde land. Datzelfde land zal ook niet aarzelen om hetzelfde Europese leger in te zetten tegen Europese landen die niet doen wat dat land wil. De naam van het land: Frankrijk. Daarom toch maar liever de Navo. Dat geeft een veiliger gevoel dan overheerst te worden door Parijs. De KLM weet er alles van.

mordicant
mordicant3 mrt. 2022 - 20:07

Ik lees hier heel veel waarheden en terechte observaties. Helaas ook weer de baarlijke nonsens dat de NAVO beloftes gedaan zou hebben geen leden uit het voormalige Oostblok aan te nemen. Weliswaar uit de mond van aanwezig Russen maar toch weer kritiekloos neergepend. Maar door de bank genomen een voor Europeanen pijnlijke maar terechte analyse. Ik hoop dan ook oprecht dat Europa wakker geschud is en uit zijn gezapige schulp komt en zijn verantwoordelijkheid neemt.

3 Reacties
Jozias2
Jozias24 mrt. 2022 - 11:32

@mordicant Er schijnen in de VS geluidsopnames te zijnvan die mondelinge toezeggingen. https://www.trouw.nl/nieuws/navo-stelde-gorbatsjov-toch-gerust-over-uitbreiding-richting-het-oosten~be84a344/

mordicant
mordicant4 mrt. 2022 - 18:27

Jozias En het is ook niet meer dan dat. Onderlinge conversaties in de context van die tijd maar lijkt in de verste verte niet op een overeenkomst, contract, verdrag of een anderszins legaal bindend akkoord.

Paul Spijkers
Paul Spijkers5 mrt. 2022 - 3:04

'Mondelijke' zgnde 'toezegingen'. Wat is dat nou man. Dat stelt niks voor. Als jij iets zegt over de buren op Maandag tegen een acherbuur wil dat dan zeggen dat de overburen niks mogen waar geen verbod of contract op is op woensdag? iets wat tussen een paar mensen in een gesprek word gezegt is maar iets dat uit een mond komt. Het is geen wet of contract of verdrag of voor hun, laat staan voor anderen op een andere tijdstip of locatie. Je doet net alsof die mensen god heersers over de toekomst en Europa zijn wanneer ze wat zinnetjes in een bepaalde specifieke context plaatsen. Je moet eens een betere analyse vinden inplaats van die valse gotcha. En je moet het verschil kennen tussen de valse slachtoffer mythe en het excuus and gebruik daarvan voor propaganda waarvoor die TOCH geen rechtvaardeging van criminele agressieve aanval voor kan zijn. https://theconversation.com/ukraine-the-history-behind-russias-claim-that-nato-promised-not-to-expand-to-the-east-177085

Eid
Eid3 mrt. 2022 - 19:30

Wel bijzonder dat veel opiniemakers 'ineens' een heldere kijk hebben op de naieve bezuinigingen op defensie. Daar heb ik ze nou nooit over gehoord toen er meerdere kabinetsperiodes fors werd bezuinigd. Beetje de koe in z'n kont kijken. Straks zaten we ook weer allemaal in het verzet zeker?

1 Reactie
spelregeltoerist
spelregeltoerist3 mrt. 2022 - 20:52

From the safest places come the bravest words, en zo zal het altijd blijven…

Martin108
Martin1083 mrt. 2022 - 19:30

"Speak softly, and carry a big stick"

1 Reactie
Kazonga
Kazonga4 mrt. 2022 - 12:53

https://en.m.wikipedia.org/wiki/Big_Stick_ideology

wittecisnoot
wittecisnoot3 mrt. 2022 - 19:17

Maar er was toch al een krachtig EU-beleid hier? Hans Van Baalen en Guy Verhofstadt waren al eerder in Kiëw in 2014 en beloofde de Oekraïnse bevolking en steun en dat ze zouden blijven. De waanzin want toe al kon je zien aankomen dat je Poetin niet kon temmen met de blauw-geel-gesterde-banieren der rechtvaardigheid, zoals een kruis dat met een vampier doet. Maar wat voelde die EU-bobo’s zich toch goed… In Srebrenica hebben we ook al geleerd hoe veel je had aan de luchtsteun door de VN en Fransen. De moslims hebben daar de tol moeten betalen toen Dutchbat aan haar lot werd overgelaten. Maar toen kwam er een club waarmee niet te spotten viel: NATO. NATO kreeg de serven wel op de knieën. Dus laten we dat domme EU-vlaggezwaai eens weg. Was niets, wordt niets en zal nooit iets worden. Willen we militair wat doen, dan moeten we ons richten op het instituut dat wel haar nut heeft bewezen: de NATO.

5 Reacties
mordicant
mordicant3 mrt. 2022 - 20:10

@Witte Als je nu nog steeds de nut en noodzaak tot verregaande samen werking in Europa, naast de militaire samenwerking binnen de NAVO, nog niet ziet moet je toch eens een beter geopolitiek brilletje kopen.

wittecisnoot
wittecisnoot4 mrt. 2022 - 7:12

@mordicant: Je kan praten over brilletjes maar de feiten blijven: NATO is bewezen en de EU heeft in de Oekraïne niets betekend. Weet je nog een paar jaar geleden? EU landen werden door de VS aangsproken dat ze de NATO norm niet nakwamen en boos dat die landen er over werden... Hoe durfde de VS te vragen dat afspraken nagekomen werden... Het lef. Inmiddels is die norm ineens vanzelfsprekend geworden. Onze mede EU landen hebben geen visie op defensie. We hebben meer aan de VS, het UK. Dit en NATO. De EU heeft geen visie en dat is dus het paard waar we niet op moeten zetten.

maurits_2
maurits_24 mrt. 2022 - 8:50

@witte Jij kijkt achterom, je kijkt niet vooruit. Dat 24/2 een kantelpunt is voor de EU wordt gemarkeerd door de 2%-Duitsers. En vergeet ook vooral niet de inmiddels ex-neutrale Zweden en Finnen.

wittecisnoot
wittecisnoot4 mrt. 2022 - 12:35

@maurits_2 : het verleden biedt vaak goede handvaten om uitspraken te doen over de toekomst.

Paul Spijkers
Paul Spijkers5 mrt. 2022 - 3:26

Het artiekel gaat vooral over een verandering via NAVO. Maar het is niet zo dat alles NAVO is. NAVO is maar een deel, net zoals andere Europeesche instituties. Het is niet zo dat het of het een of het andere is. Ze gaan samen, vanuit verschillende perspectieven. NAVO is geen burgelijke institutie en de capaciteit voor zelf verdediging word niet elke dag geactiveert. De EU is geen militaire institutie, en dat zegt ook niemand, maar day betekent helemaal niet dat het 'niets' is.

JohnVKR
JohnVKR3 mrt. 2022 - 19:09

Dat Europese leger waar Mark Rutte en zijn VVD al zo lang zo sterk tegen zijn, moet er nu echt komen. Los daarvan: na alle misdaden die wij als NAVO-landen de afgelopen decennia op heel veel plekken in de wereld hebben gepleegd, is dit helaas ons verdiende loon. Mocht ook West-Europa in een oorlog verzeild raken, en laten we hopen dat dit niet gebeurt, dan is de conclusie: nu zijn wij aan de beurt, en dat is helaas een zekere vorm van rechtvaardigheid.

2 Reacties
Hernandez
Hernandez3 mrt. 2022 - 21:10

'Dat Europese leger waar Mark Rutte en zijn VVD al zo lang zo sterk tegen zijn, moet er nu echt komen.' Waarom? We hebben de NAVO toch al?

Hernandez
Hernandez3 mrt. 2022 - 23:44

@John Wacht, meer Europese samenwerking is natuurlijk een excuus om minder in defensie te hoeven investeren....

Hernandez
Hernandez3 mrt. 2022 - 19:00

Laten we eerst maar eens beginnen om onze militairen een fatsoenlijk loon te betalen, wat het wat aantrekkelijker moet maken om bij Defensie te gaan werken. Niet dat ik denk dat de mensen die bij Defensie werken daar werken voor het geld, maar toch..

1 Reactie
mordicant
mordicant3 mrt. 2022 - 20:12

Het zal zeker helpen. Ik heb in mijn tijd bij defensie echt heel veel collega's zien vertrekken voor een beter salaris in de civiele wereld, met name ICT specialisten die je echt niet kan missen.