Een kiesdrempel is nu écht noodzakelijk in Nederland

De verkiezingen van 29 oktober hebben overduidelijk laten zien hoe groot de politieke versnippering in Nederland is. Kiezers konden uit maar liefst 27 partijen kiezen waarvan er uiteindelijk 15 in de Tweede Kamer kwamen. Minstens vijf partijen zullen nodig zijn om een regering te vormen die kan steunen op een meerderheid. Daardoor zal de vorming van een nieuwe regering weer een ingewikkeld worden, lang gaan duren en weinig slagkracht in de besluitvorming opleveren. 

De politieke versnippering heeft zich de afgelopen twintig jaar versterkt. Tussen 1946 en 1967 zaten er maximaal zeven partijen in het parlement. In de jaren 2012 tot 2017 waren dat er tussen de negen en elf, en in 2022 zelfs 17. De gemiddelde grootte van een Kamerfractie is gedaald van 14-15 zetels per partij naar slechts 9 zetels in 2023. Zo'n versplintering legt steeds meer druk op de bestuurbaarheid van ons land. Daarom is het nu echt tijd om een kiesdrempel in te voeren. 

Een kiesdrempel betekent dat een politieke partij een minimumpercentage van de uitgebrachte stemmen moet halen om zetels in het parlement te krijgen. In veel andere Europese landen wordt zo’n drempel al jaren gehanteerd: in België, Denemarken, Duitsland, Griekenland, Letland, Oostenrijk, Polen, Sloveniê en Zweden. 

De kiesdrempel die Duitsland in 1945 invoerde (5 %) was een direct gevolg van de politieke chaos tussen het einde van de Eerste Wereldoorlog en het aan de macht komen van Adolf Hitler in 1933. Tientallen kleine, vaak extremistische partijen verlamden toen de besluitvorming in het parlement, wat uiteindelijk leidde tot het  'sterk' leiderschap van de nazis.. België en Oostenrijk hebben ook geopteerd voor een drempel van 5%. Zweden hanteert een iets lager percentage met een kiesdrempel van 4%. Dat heeft geholpen om de stabiliteit van de Zweedse politiek te bewaren, terwijl kleinere partijen toch voldoende vertegenwoordigd blijven. 

Een cruciale vraag is hoe hoog een kiesdrempel in Nederland moet zijn. Een te hoge kan onterecht veel stemmen uitsluiten en daarmee de democratische vertegenwoordiging beperken. Maar met een te lage drempel verloopt de regeringsvorming onnodig traag en ingewikkeld en is het politieke systeem moeilijker bestuurbaar. Er zijn dan te veel partijen met sterk uiteenlopende standpunten die voortdurend moeilijke compromissen moeten sluiten over fundamentele beleidsvragen. De Raad van Europa adviseert een maximumdrempel van 3%, maar voor Nederland lijkt een drempel van 5% effectiever, gezien de ernst van de politieke versplintering.

Maar wat te doen met de partijen die de drempel niet halen? Er zijn een aantal mogelijkheden. Partijen kunnen proberen samen te werken met andere kleine partijen om hun kans bij de volgende verkiezingen te vergroten. Een andere optie, recentelijk voorgesteld, is dat zulke partijen via subsidies van overheidswege hun boodschap beter zichtbaar kunnen maken. Bijvoorbeeld voor campagnes, of extra ruimte in de media, met duidelijke voorwaarden over het aantal stemmen dat een partij behaald moet hebben om zulke steun te verkrijgen. Zo zouden ze zich beter kunnen voorbereiden op de volgende verkiezingen en hun positie versterken. 

Een andere manier om de versnippering tegen te gaan is om partijen te stimuleren nauwer samen te werken in de Kamer. Het Europees Parlement (EP) biedt sinds jaren een heel pakket van prikkels aan om samenwerking tussen partijen te bevorderen. Dat werkt opvallend goed. Momenteel zetelen er 31 verschillende politieke partijen in het EP maar die werken samen in zeven verschillende 'fracties' (Christen-democraten, Sociaal-democraten, Liberalen etc.). Zij worden daartoe aangemoedigd door voordelen als meer spreektijd, meer middelen (personeel, kantoren), meer rapporteurschappen en voorzitterschappen van Commissies. 

Deze aanpak is effectief gebleken, niet alleen voor de werking van het EP zelf , maar ook voor de zichtbaarheid van kleinere politieke stromingen daarbinnen. In Nederland zou een dergelijke aanpak kunnen helpen om partijen aan te moedigen een vergelijkbare gestructureerde samenwerking zoeken en zo de besluitvorming in de Tweede Kamer efficiënter maken.

Toch blijft de kiesdrempel de meest effectieve manier om de politieke versnippering in ons land tegen te gaan. Die verzekert dat de invloed van heel kleine, politiek vaak sterk uiteenlopende, partijnen beperkt blijft. Zonder zo'n drempel is het vrijwel onmogelijk om een stabiele regering te vormen die in staat is om de grote uitdagingen die op Nederland afkomen effectief aan te pakken, of het nu gaat om immigratie, integratie, energietransitie of het versterken van militaire defensie tegen externe agressie.

Het is aan de nieuwe regering om ervoor te zorgen dat de volgende verkiezingen voor ons parlement onder dit nieuwe systeem gehouden kunnen worden.