Een boete voor seksuele intimidatie?

Vriijdag las ik op Volkskrant.nl het opniestuk ‘Een man die roept: ‘Hé meisje, waar woon je?’, verdient straf’ van Hester Macrander. En ik heb expres een dag gewacht om er iets over te schrijven. De situaties uit het stuk zijn zeer herkenbaar en ik kan me de frustraties van Macrander en haar dochter heel goed voorstellen.

Niet zo zeuren Op Twitter schreef Nausicaa Marbe: “Helaas kan Macrander niet benoemen wat,waar,welk probleem zich voordoet. Het blijft bij onduidelijke scene in een trein” en “Mensen lastig vallen op straat is al strafbaar, daar valt zulke hinder onder. Voor de rest: luxepaardje met luxeprobleem.”

Ook anderen reageerden op Twitter. De boete was onzin, vrouwen moesten niet zo zeuren als ze aandacht kregen. Of vrouwen die klaagden over mannen die het probleem niet serieus namen. Blijkbaar is niet voor iedereen duidelijk waar het hier om gaat. Ondanks dat het wel in het stuk van Macrander staat, schijnt een deel van de lezers het op te vatten als gezeur van vrouwen die het vervelend vinden als iemand naar ze fluit.

Laat ik daar duidelijk over zijn: het heeft niets te maken met vrouwen die bang zijn voor complimentjes en het heeft slechts een heel klein beetje te maken met de frustratie van beoordeeld worden op slechts een aspect van wie je bent.

Intimidatie Het probleem is dat het gaat om intimidatie op een seksuele manier. Er zijn verschillende manieren waarop het kan plaatsvinden, maar wat deze situaties allemaal gemeen hebben, is dat ze niet gericht zijn op het uitspreken van waardering voor een persoon of het uiterlijk van die persoon, maar dat ze gericht zijn op het tonen of verkrijgen van macht over een persoon.

Het doel van een man die vanuit de auto sist of vunzige opmerkingen roept naar een meisje van 15, is nooit geweest om het meisje een goed gevoel over zichzelf te geven of daar een (seksuele) relatie mee aan te gaan die van beide kanten is gewenst.

Er is in deze situaties altijd sprake van ongelijkwaardigheid. De man (meestal) die de vrouw (meestal) lastig valt, bevindt zich in een voordelige positie. Hij is bijvoorbeeld (veel) ouder, heeft een sociale positie waardoor hij druk kan uitoefenen (werkgever, docent), bevindt zich in een veiligere positie (in een auto of verstopt in een portiek) en maakt gebruik van zijn fysieke kracht, lichaamshouding en de fysieke of sociale omstandigheden om het gedrag van het beoogde slachtoffer te beïnvloeden.

De dochter van Macrander vertelt:

Ik zat in de trein. Er zat een man de hele tijd naar me te kijken. Bij het uitstappen ging hij voor het uitcheckpaaltje staan, zodat ik om hem heen moest, waardoor ik wel een soort van contact moest maken. Daarna moesten we van een smalle trap af. Hij liep een klein stukje voor me. Opeens stond hij stil. Als ik ook stil zou staan, zou niemand meer verder kunnen.

In dit voorbeeld maakt de dader dus gebruik van zijn lichaam om de weg te versperren, de fysieke omstandigheden (kleine ruimte) en sociale druk om door te lopen, om het slachtoffer in een onprettige situatie te dwingen en te laten voelen dat hij macht heeft over haar. Weerbaarheid en levenservaring spelen in deze situaties natuurlijk ook een rol. Durf je iemand aan te spreken op zijn gedrag en het probleem te benoemen?

Subtiel Het probleem benoemen is moeilijk, omdat iemand feitelijk weinig verkeerd doet. En dat is ook het probleem met strafbaar stellen van seksuele intimidatie. Het is vaak erg subtiel. Je kunt iemand niet beboeten omdat hij stilstaat op een trap. Daarnaast gebeurt het vaak in situaties waar geen getuigen zijn, omdat er niemand is, of omdat het zo druk is dat niemand opvalt wat er gebeurt. Het slachtoffer merkt wel dat ze bijvoorbeeld al een kwartier wordt gevolgd, maar de mensen die in dat kwartier langs haar zijn gelopen, krijgen daar niets van mee. Of omstanders merken wel iets, maar zien ook niet voldoende reden om in te grijpen. Er gebeurt namelijk niet echt iets wat niet mag.

Beleefd blijven Zelf stond ik pas naast een situatie waarin ik twijfelde of ik moest ingrijpen. Uiteindelijk heb ik niets gezegd, maar ben wel in de buurt gebleven om in de gaten te houden of ze het zelf af kon. Een man die zeker in de dertig was, begon tegen een meisje aan te praten van een jaar of achttien, vermoed ik. Het was overduidelijk dat het meisje geen interesse had in de man. De man stelde persoonlijke vragen, probeerde dingen over haar te weten te komen, wilde afspreken. Voor veel vrouwen een herkenbare situatie. Het is opdringerig, het is vervelend, het kan soms bedreigend zijn afhankelijk van wat iemand vraagt of voorstelt, het tijdstip en of er nog andere mensen in de buurt zijn.

De meeste vrouwen zullen beleefd blijven en een beetje ontwijkend antwoorden. Ja, dankjewel, mijn kleren zijn inderdaad nieuw. Ja, ik ben ook naar de kapper geweest. Nee, ik wil niet met je uit. Sorry, ik heb net een nieuw nummer, ik ken het nog niet uit mijn hoofd. Ja, dankje voor je telefoonnummer. Ja, misschien bel ik je wel. Nou, dag hoor, dag, ik moet er hier uit. Terwijl je eigenlijk gewoon wil zeggen dat je hem een kansloze dweil vindt en dat er no way in hell is dat je met hem af gaat spreken, en dat ie een leven moet zoeken in plaats van meisjes die zijn dochter konden zijn proberen te versieren in de metro.

Strafbaarheid is geen oplossing in dit geval. Zoals ik net al schreef, je kunt iemand geen straf geven omdat hij stil staat op een trap, of omdat hij zijn telefoonnummer aan iemand geeft die hij heeft ontmoet in de metro. En zelfs in situaties die duidelijk grensoverschrijdend zijn is het lastig. Zelf heb ik een aantal keer meegemaakt dat ik betast werd tijdens het uitstappen uit de metro. Het is druk, je staat klem tegen elkaar te wachten voor de deur, en opeens voel je een hand tussen je benen. Het is maar heel even, het is zo druk dat je je nauwelijks kan omdraaien, en je weet niet eens zeker wie van de twee mannen schuin achter je het nou was, en niemand heeft wat gezien. Het is erg vervelend om mee te maken en vooral heel vernederend, omdat iemand jouw grenzen overschrijdt, en omdat je machteloos bent. Je weet niet wie het was, op wie je boos moet worden, en de kans dat iemand gepakt wordt als je aangifte doet is heel klein.

Bouwvakker Bovenstaande heeft allemaal niets te maken met een volwassen man die een volwassen vrouw aanspreekt in een café, de man die op straat gewoon kijkt naar een dame met mooie benen, zelfs niet met de fluitende bouwvakker. Hoewel ik het laatste zelf wel als vervelend ervaar, staat dat volledig los van situaties waarin vrouwen in ongelijke situaties onder druk worden gezet, alleen omdat ze toevallig fysieke eigenschappen bezitten waar sommige mannen plezier aan denken te kunnen beleven, zonder daarbij rekening te houden met de wensen van die vrouw.

Een bouwvakker die naar een volwassen vrouw fluit terwijl hij vier hoog op een stelling staat op een druk plein, bij zonnig weer, met zijn boterhammetje kaas in z’n hand, is geen bedreiging. Een man die om drie uur ’s nachts op een verlaten kruising door rood rijdt om met zijn drie vrienden in de auto naast je te kunnen gaan rijden en roept wat ie allemaal met je wil gaan doen en je uitscheldt als je daar geen behoefte aan zegt te hebben, dat is een heel ander verhaal. 

Behalve in ernstigere gevallen, zie ik weinig mogelijkheden om dit soort gedrag te voorkomen door wetten, boetes en straffen. De dochter van Macrander zegt: “Stom dat daar boetes voor uitgedeeld moeten worden. Mannen zouden gewoon uit zichzelf het respect moeten opbrengen om normaal met vrouwen om te gaan.”

Voor mildere overlast zie ik voldoende mogelijkheden om dit als samenleving op te lossen. Laten we mensen die ongewenst seksueel gedrag vertonen gewoon zelf zeggen dat ze zich dienen te gedragen. Breng jongens respect bij voor vrouwen. En leer meisjes alsjeblieft dat ze niet koste wat kost beleefd hoeven te blijven, maar het mogen zeggen als ze ergens niet van gediend zijn, en leer ze andere keuzes zien. Dat ze diegene die voor ze op de trap stopt ook kunnen vragen of ie misschien door kan lopen, bijvoorbeeld. Bied mensen die iets als onprettig ervaren de ruimte om dat te delen, in plaats van ze bij voorbaat belachelijk te maken. Als we ophouden gevallen van seksuele intimidatie te bagatelliseren, zijn we al een heel eind.

Dit artikel verscheen eerder op het weblog van Alicia Hobbel. Volg Alicia ook op Twitter