Een beetje heimwee naar Balkenende

Balkenende en ik. Ik en Balkenende. Nu hij weg is neurie ik een liedje van Janet Jackson. “Don’t it always seem to go that you don’t know what you’ve got ‘til it’s gone”.

Ik leerde Balkenende kennen bij een gesprek op het ministerie van Algemene Zaken over waarden en normen. Hij was net een jaar premier en wilde zijn belofte aan de kiezer om de waarden en normen te herstellen gestalte geven. Met een keur aan wetenschappers bespraken we wat hij nu eigenlijk moest willen en kon willen. Ik zat daar omdat ik als onderzoeker bij een denktank een en ander had geconcludeerd over de informatiesamenleving. En over wat de rol van de staat moet zijn: in staat stellen, en niet betuttelen en verzorgen.

Een klein jaar na die sessie werd mij door Henk Brons, nu de chef van de Rijksvoorlichtingsdienst een baan aangeboden om de internetcampagne over waarden en normen te coördineren. Het leek Henk wel een goed idee om een anarcholinksliberaal iemand als ik op die klus te zetten, juist om het betuttelend christelijke geurtje waar het project naar begon te ruiken anders in te steken.

Het project was gebaseerd op het advies van de Wetenschappelijke Raad voor het Regeringsbeleid (WRR) over waarden en normen. De conclusie van de WRR was dat je wetten en regels hebt, en verder veel last van elkaars gedrag. Maar de last van elkaars gedrag reguleer je niet met wetten, straffen of nog meer regels. Die kan je hooguit beïnvloeden door goede voorbeelden te geven en mensen in het zonnetje te zetten die aardig voor elkaar te zijn. Daar was het waarden en normen project dan ook op gebaseerd: de aardige kanten van mensen laten zien. Zo zacht als boter. Zo boterzacht als de maatregelen die in het regeerakkoord van het nieuwe kabinet Rutte staan.

Maar het boterzachte regeerakkoord van Rutte kan wel eens harder uitpakken dan we denken. Uit het regeerakkoord ademt uit alle poriën een harde, nietsontziende aanpak voor alles en iedereen die anders is. De CDA-ers die tegen gedoogdeelname van de PVV zijn vrezen dat met de deelname van de PVV de hardheid in de samenleving naar andersdenkenden en de ander gelegitimeerd zal worden.

Je mag mensen met hoofddoeken uitschelden, je mag beledigen, je hoeft geen mededogen te hebben naar de drugsverslaafde, kruimeldief, bijstandsgerechtigde, moslim die op vrijdag wil bidden. Ze passen zich maar aan en als je dat niet doet, dan werken we je met een paar ferme tikken in de goede richting.

Hoe boterzacht de aanpak van Balkenende ook was, de motivatie achter zijn beleid, om maar eens met Ab Klink te spreken, was  anders dan die van de inspirator van dit kabinet. .De motivatie was om zo goed mogelijk met al die zestien miljoen verschillende mensen in dit land samen te leven. Respect, het stopwoord van Balkenende dat me toen soms de keel uit hing, klinkt nu zoveel redelijker dan de ferme tikken die het nieuwe kabinet gaat uitdelen. Fatsoen moet je doen was misschien nog wel de hardste uitspraak uit de kleine mond van Balkenende. Maar zo veel vriendelijker dan de grote waffel die we nu mogen opzetten tegen de ander.

Nee, ik verlang natuurlijk niet weer naar nog een paar jaar Balkenende. Wel naar een premier die snapt dat je mensen niet het gareel kunt duwen door nog meer wetten, regels en hardere straffen. Een aardige premier. Een voorbeeld voor ons allemaal, om er nog maar eens een kleine uitglijder van Balkenende bij te halen. Je kunt alles van Balkenende zeggen, maar niet dat ie niet aardig was. Als er iets is waar ik naar verlang, dan is het wel aardige mensen.