Ebola, de oorlog tegen ons allemaal

In februari 2014 ging reeds het eerste gerucht rond dat er een geval van ebola was in het West-Afrikaanse Guinee. Op 25 maart had de ziekte zich uitgebreid naar vier districten. Eind mei werd Conakry, de hoofdstad van Guinee, bereikt. En vlak daarna had het zich al verspreid naar buurlanden Sierra Leone en Liberia. Wat ebola precies was, bleef in Sierra Leone lange tijd een mysterie. Het nieuws leek langs iedereen heen te gaan. Ebola is dan ook een nieuwe ziekte voor West-Afrika. Ongeloof overheerste bij iedereen. En ook de overheid in Sierra Leone reageerde niet adequaat.

Eind juni gaf de enige medische hulpverlenende instantie ter plaatse, MSF, aan de situatie niet meer aan te kunnen. Eind juli was daar nog steeds geen verbetering in. Het ontbreekt het land aan alles: van middelen en know-how om landelijke voorlichting goed op gang te krijgen tot rubberen handschoenen en beschermende mondkapjes voor de medische hulpverlening.

Medisch personeel wordt het zwaarst getroffen door het virus, omdat de voorzieningen en trainingen, om op verantwoorde manier met ebola patiënten om te gaan, er niet zijn. Op 29 juli overleed de enige viroloog. Dr. Khan, in Sierra Leone zelf aan ebola. Vlak daarna kwam het nieuws dat ebola per vliegtuig, met een passagier via verschillende luchthavens in Nigeria werd aangetroffen, waarmee een vierde land onder dreiging lijkt te staan. En ook Engeland lijkt te maken te krijgen met ebola nu ook daar twee mensen op ebola zijn getest.

Gisteren werd eindelijk de noodtoestand is afgeroepen in Sierra Leone, net nu de dodelijke ebola epidemie dreigt te winnen. Na maanden van ontkenning, stilte en verwijt, is de echte oorlog tegen de gevreesde ziekte ontkiemd. Vooralsnog, van 25 mei tot nu, lijkt het land de strijd tegen ebola te verliezen.

Een nieuw soort burgeroorlog Het virus sloeg als eerste toe in het Kailahun district, de grens met Guinee en Liberia, en heerst nu in alle twaalf districten van het land. Het dodelijke virus wordt inmiddels de ‘Tweede Burgeroorlog’ genoemd. Kailahun lijkt het episch centrum van catastrofes te zijn, aangezien daar ook tussen 2001 en 2013 de bloedige burgeroorlog met duizenden doden ten gevolg startte. Destijds trokken de rebellen ook hier het grensgebied over en verspreidden zich van daar naar de hoofdstad.

Ebola doodt net als die oorlog, alleen niet met AK 47 geweren of machetes en het virus amputeert ook geen handen van slachtoffers. Het is daarentegen een sluipmoordenaar die zich verspreidt door contact met lichaamsvloeistoffen, zoals bloed, speeksel en zweet. Eenmaal in je lijf start het een oorlog tegen je en voor je sterft stroomt bloed uit alle gaten van je lichaam als water uit een douchekraan.

De vergelijking met de burgeroorlog wordt ook gemaakt vanwege opnieuw de collectieve ontkenning van gevaar. In de hoofdstad Freetown geloofden de inwoners destijds niet dat rebellen bestonden en grapten over rebellen die net als apen staarten droegen. Zo is het ook met ebola. Een groot aantal mensen gelooft niet dat het virus echt bestaat. Vorige week demonstreerden diverse mensen bij de ebola-kliniek van het Kenema district. Een verpleegster leidde de demonstratie en suggereerde dat het virus een politiek spel is.

Politiek gekonkel Inmiddels zijn er meer dan 200 geregistreerde doden. Het aantal besmettingen ligt ver boven de 400. Na Guinee en Liberia staat Sierra Leone nu aan kop met het aantal besmette gevallen en doden. De reden voor de snelle verspreiding van Ebola in Sierra Leone is de voortdurende modderoorlog van oppositie en journalisten tegen de zittende president en zijn ministers. Zij worden beschuldigd van het te laat optreden en het laten uitblijven van strikte maatregelen om het ebola-virus radicaal terug te dringen. Door het politiek gekonkel blijft ebola de dodelijke oppositie die het land onbestuurbaar dreigt te maken. 

Het is pas drie dagen geleden dat ebola eindelijk een gezicht in Sierra Leone heeft gekregen. Het overlijden van de vooraanstaande bestrijder van het virus, Dr. Umar Khan, schudde het land en haar inwoners door elkaar en creëerde bewustwording. Zijn dood lijkt op de lang verwachtte profeet die terugkeert en zijn volgelingen laat ontwaken uit een diepe roes. Als zelfs de dokter, die honderden mensen heeft behandeld en genezen, zelf aan de ziekte bezwijkt, is de dreiging meer dan reëel. Zijn dood is de ommekeer, de wake up call voor de president en het land om eindelijk het virus serieus te nemen.

Op 30 juli kondigde de Sierra Leonese president Ernest Bai Koroma voor het eerst op landelijke tv aan dat ebola echt bestaat. Zijn toespraak lijkt vooralsnog voldoende te zijn om zijn achterban en het land van dat besef te doordringen. De president stelt nu strenge maatregelen voor om de ziekte radicaal terug te dringen en volledig uit te bannen. Hij heeft de ebola-epidemie tot een nationale ramp uitgeroepen.

De maatregelen die Sierra Leone neemt zijn ingrijpend. Getroffen gebieden worden hermetisch afgezet. Scholen in gebieden waar ebola heerst worden gesloten, ambtenaren worden op verlof gestuurd en mensen zullen met inzet van leger en politie actief worden getraceerd en onderworpen worden aan ebola tests. Samenscholingen zijn verboden. 



De maatregelen zijn noodzakelijk, omdat het wantrouwen ten opzichte van de autoriteiten en medisch personeel groot is. Familieleden halen de ebola patiënten uit de ziekenhuizen weg, om ze thuis door een traditional healer te laten verzorgen. In Sierra Leone is er één arts op 35.000 inwoners. Het overgrote deel van de bevolking heeft nog nooit een echte dokter gezien. In een land waar 70% van de bevolking analfabeet en ongeschoold is en geen toegang heeft tot moderne communicatiemiddelen, heerst vooral onwetendheid.

De verwarring over het ebola virus is groot. Het is een onverklaarbare ziekte, zonder oorsprong en zonder genezend medicijn. Het ideale recept voor zwarte magie en hekserij. Als de machtige westerse medische kennis geen antwoord heeft, floreert de alternatieve geneeswijzer. Het is geen wonder dat juist zij die daar in geloven hevig getroffen worden door ebola. 


Het vertrouwen in de moderne medische wetenschap moet daarom afgedwongen worden. Maar de ingrijpende maatregelen zetten ook de fragiele economie stevig onder druk. De handel tussen de dorpen en de West-Afrikaanse landen, waar het land voor een groot deel op drijft, komt nagenoeg stil te liggen. In het regenseizoen is dat een extra harde klap, omdat voedingsmiddelen in deze periode onder normale omstandigheden al schaarser zijn. De ebola-wezen worden extra hard getroffen. Hun verzorgers vallen niet alleen weg, maar ook hun toegang tot eten en drinken. 



Het bewustzijn ten aanzien van ebola in Sierra Leone groeit. Maar de kennis die we hebben over de ziekte blijft ontoereikend. Dit is de grootste en meest dodelijke ebola epidemie ooit. De ziekte heeft nooit eerder zoveel slachtoffers geëist.

Wereldwijde verspreiding Wat weten we van mutaties? In 2012 vond men reeds aanwijzingen dat ebola onder primaten via de lucht overgedragen kan worden. Hoe langer men wacht met grootschalig ingrijpen in alledrie de landen, hoe groter de kans wordt dat ebola wereldwijd meereist. Ebolatests uitvoeren op luchthavens is slechts een kleine stap om ebola binnen de grenzen van de getroffen gebieden te houden. De incubatietijd van ebola ligt tussen de 3 en 21 dagen. Mensen kunnen kerngezond via verschillende luchthavens naar andere delen van de wereld reizen. Medisch personeel in niet-ebola landen worden niet of slecht op de hoogte gebracht, waardoor men misschien niet alert genoeg op de symptomen kan reageren. Voorkomen van verspreiding door het nemen van maatregelen in niet getroffen landen is, door de lange incubatietijd, nagenoeg onmogelijk.

Ebola kan alleen aan banden gelegd worden als de getroffen landen zo snel mogelijk bevrijd worden van het virus. 

Sinds februari heeft de ziekte meer dan 700 dodelijke slachtoffers gemaakt. Vele honderden mensen strijden nog voor hun leven. En de ziekte grijpt nog steeds om zich heen. Niemand weet hoeveel besmettingen er daadwerkelijk zijn.

In Guinee lijkt men de situatie onder controle te krijgen. Liberia nam gisteren ingrijpende maatregelen en de WHO heeft in dat land emergency level 3 van kracht laten gaan, wat betekent dat de WHO daar het voortouw trekt om ebola terug te dringen. Een ziekenhuis in Hamburg heeft aangeboden ebola patiënten op te willen vangen en daar te behandelen. Twee getroffen Amerikanen in Liberia worden gerepatrieerd om in de VS verzorgd te worden. Dokters en verpleegkundigen raken ondertussen nog steeds besmet met het virus. De WHO vraagt de overheden wereldwijd mee te werken aan het verbeteren van de maatregelen in ebola-gebieden: er moeten honderd extra artsen, meer verpleegkundigen, epidemiologen, experts op het gebied van massa mobilisatie, logistiek experts en data managers naar de getroffen omgeving.

Het gevecht tegen ebola is een enorme operatie waar veel mensen bij betrokken moeten worden. In Sierra Leone is de strijd tegen de ziekte nu ook eindelijk van start gegaan. Dit land en haar bewoners zijn momenteel het zwaarst getroffen. Het is aan de rest van de wereldbevolking hen te ondersteunen in deze zware en haast onmogelijke strijd tegen een dodelijke ziekte die oorlog tegen ons allemaal voert. 



Ginny Mooy schreef dit artikel samen met Babah Tarawally

foto: ©EC/ECHO/Jean-Louis Mosser