Joop

Dwang in naam van de vrijheid

  •  
28-12-2012
  •  
leestijd 3 minuten
  •  
RTEmagicC_boekhan.jpg
We worden langzaam maar zeker in een strak keurslijf geperst
Vroeger leefden wij in een keurslijf van strakke normen en religieuze taboes. Wij liepen in het gareel dat op onze rug was geladen door dominee, pastoor en glurende buren. Daarna vonden de ontzuiling en de bevrijding van de jaren zestig plaats. Sindsdien viert het individualisme hoogtij.
Iedereen heeft het recht zich vrijelijk te ontplooien. Je mag zeggen, denken en doen wat je wilt zolang je maar niet de vrijheid van een ander aantast om ook op zo’n manier te leven. Individualisme en democratie hangen dan ook nauw samen. De dominante ideologie van het moment, het liberalisme – althans de versie die nu opgeld doet – stelt de individuele vrijheid centraal.
In de jaren zestig dachten velen dat je voor zo’n vrije ontplooiing wél het collectief nodig had. De toenmalige leider van de PvdA Joop den Uyl, sprak dan ook over de spreiding van kennis, inkomen en macht. Die gedachte is zelfs in zijn eigen partij op de achtergrond geraakt. Algemeen is het geloof in “de maakbaarheid van de maatschappij” verlaten: bij individuele vrijheid hoort ook individuele verantwoordelijkheid. Dat zijn twee kanten van dezelfde medaille.
Op deze ideologie van persoonlijke vrijheid en persoonlijke verantwoordelijkheid is de afgelopen decennia het nodige afgedongen. Ze zou tot ongelijkheid leiden en tot een oneerlijke verdeling van maatschappelijke kansen.
Nu blijkt ze ook de vrijheid te bedreigen. Dat komt door een combinatie van twee gedachten. Ten eerste: elk individu moet de gevolgen van zijn keuzes persoonlijk  dragen. Ten tweede: voorkomen is beter dan genezen. Op grond daarvan mag men het individu verplichten aan preventie te doen. Deze combinatie leidt tot een nieuw geloof, dat in de maakbaarheid van het individu. Signalen daarvan zijn overal zichtbaar: politici verklaren dat de overheid achter de voordeur moet komen nog voordat ouders hun kinderen laten ontsporen. Verzekeringsmaatschappijen willen boetes geven aan klanten met een “ongezonde” levensstijl. Tegenspraak wordt onmiddellijk als “hufterigheid” gedefinieerd.
In de wijken hangen lijstjes met gedragsregels die veel verder gaan dan het gebod om afval in de daartoe bestemde bakken te werpen. Als u verliefd wordt op een partner uit het verkeerde land – zeg: Mexico, zeg: Sri Lanka – dan laat de overheid de inburgering niet aan u over maar straft u eerst met een lange en akelige procedure om u tot opgeven te bewegen en neemt dan die inburgering zélf ter hand. Excentriciteit wordt steeds meer ondergebracht bij allerlei psychische ziektebeelden die de slachtoffers een levenslang stempel en therapie bezorgen.
Zo ontstaat langzaam maar zeker een maatschappelijke en psychische eenheidsmal waarin elk individu dient te passen. Wie afwijkt, wordt geconfronteerd met sancties.  Omdat overal camera’s hangen, omdat de overheid al uw internetverkeer mag nagaan, omdat uw smartphone uw locatie verraadt, bent u ook altijd en overal te controleren. Zo ver is het nog niet, althans niet met de meeste mensen maar het zal toch moeten gebeuren als straks bijvoorbeeld gezond gedrag wordt afgedwongen.
Het probleem is: alles wat er nu gebeurt op het stuk van de controle van het individu ziet er heel redelijk uit. Natúúrlijk is een gezonde levensstijl belangrijk voor je uiteindelijk welbevinden. Zéker is het nodig schijn- en gedwongen huwelijken te voorkomen. Roken ís dodelijk en het tást de vruchtbaarheid aan. Terecht wordt wie zich misdraagt, van de metro naar de cel verplaatst. Maar al die maatregelen en beleidslijnen door al die instanties bij elkaar leiden tot een keurslijf voor de burger, zo strak als hij het zelfs tijdens het hoogtepunt van de verzuiling niet kreeg aangemeten.
Deze samenleving moet oppassen dat zij niet ten prooi valt aan een nieuwe totalitaire verleiding. Denk daaraan als u met oudjaar uw zelf gekochte en uitgekozen vuurwerk afsteekt.
Wie weet, hoe lang u daarvoor nog de kans krijgt.
Het laatste boek van Han van der Horst is: Nederland, de vaderlandse geschiedenis van de prehistorie tot nu

Meer over:

opinie, leven
Delen:

Praat mee

onze spelregels.

avatar

Reacties (22)

Winston2
Winston228 dec. 2012 - 20:47

Mooi Han. Dankjewel :)

pollutico
pollutico28 dec. 2012 - 20:47

Iedereen is lid van een gedwongen samenleving. De "vrijheid" om je daaraan te onttrekken gaat gepaart met veel weerstand, frustratie en tegenwerking op alle niveau's. Wenst u door de "samenleving" - overheden, bedrijfsleven, media, familie en "vrienden"kring uitgekotst te worden, kies dan voor autonomie. Vrijheid is een woord dat je net als democratie nooit moet gebruiken. Ze zijn beide voortgekomen uit hetzelfde kankergezwel van institutioneel parasietisme. De ballen! http://pollutico.com

jelius
jelius28 dec. 2012 - 20:47

Het keurslijf van Den Uyl's maakbare samenleving, de illusie van Tinbergen, wordt niet genoemd. Het werd het einde van Den Uyl, het CDA geloofde niet in een centraal geleide economie. Het EU keurslijf wordt evenmin genoemd, de bromfiets APK is nog een lachtertje, de euro ellende is dat zeker niet. Ook dit laatste onder het mom van democratie. Orwell voorspelde het, alles gaat z'n tegendeel betekenen.

bruces
bruces28 dec. 2012 - 20:47

Medio jaren zeventig, kreeg ik te maken met een echt computer-systeem. Ik kwam thuis en zei tegen mijn vrouw en mijn vrienden : "de STASI komt naar Nederland".

basOoms
basOoms28 dec. 2012 - 20:47

We communiceren wel maar praten niet meer.

meijerlahn
meijerlahn28 dec. 2012 - 20:47

Complimenten, Han. Geweldig stuk. De tijd dat ik illegaal en ondergronds een pakje sigaretten moet kopen hoop ik niet meer mee te maken.

Uilenspiegel
Uilenspiegel28 dec. 2012 - 20:47

Kafka want ik heb een stukje macht. Kafka want afwijkend is bedreigend. Kafka want jij hebt toch niets te verbergen. Rutte I en Rutte II, Wientjes = Kafka is de oplossing. Controle en stempeltjes. Breek een samenleving af en je krijgt stammen. Je haalt je eigen gelijk binnen.

lembeck
lembeck28 dec. 2012 - 20:47

Geen woord aan toe te voegen, Han. Een erg griezelig vooruitzicht. Hopelijk duurt het nog een jaar of 20. Dan ben ik dik in de 80 en tegen die tijd zal ik ofwel al dood zijn, of zo oud dat het me nauwelijks nog zal raken. Voor de eerste keer ben ik blij al tegen de pensioenleeftijd aan te lopen. Beter was geweest om al gepensioneerd te zijn. De hele wereld wordt verknald. Ben benieuwd of die Georgia stenen niet toch nog gelijk krijgen. Maar ik hoop het niet meer meer te maken. BRR

Zjenny
Zjenny28 dec. 2012 - 20:47

Democratie en vrijheid zijn altijd in 1 adem genoemd. Koppel ze maar los, want vrijheid heeft niks meer te maken met wat democratie ons als schijn en lllusie voorhoudt.

Zjenny
Zjenny28 dec. 2012 - 20:47

Orwelliaans. Onze wereld is Orwelliaans.

NicoSchouten
NicoSchouten28 dec. 2012 - 20:47

Han schrijft: "elk individu moet de gevolgen van zijn keuzes persoonlijk dragen". Dit geldt veel minder of niet eens voor de rijkere lagen van de bevoling. De 'terugtedende overheid' moest juist hun vrijheden vergroten.

bob b.
bob b.28 dec. 2012 - 20:47

Het gaat om beheersbaarheid. Een manier om de maatschappij in toom te houden, het anarchisme de kop in te drukken. Vroeger was er minder vrijheid en meer sociale controle, waren er ideologische netwerken (kerk, vakbond), maar er waren ook meer mogelijkheden voor het individu om aan die onvrijheid te ontsnappen. Ik geloof zeker dat de bandeloosheid vroeger groter was. Iedereen deed wel eens iets dat niet kon of mocht en kwam daar als hij geluk had mee weg. Nu is er meer toegestaan, kennen we een andere vorm van sociale controle (niet door burgers maar door de overheid) en juist vanwege die grotere vrijheid lijkt de behoefte aan meer regels om die vrijheid in te perken groter. Om aan te geven waar ze stopt. Wie daarbuiten stapt wordt hard gestraft. Bandeloosheid wordt door de overheid met medewerking van de media als de grootste bedreiging van onze maatschappij gezien. Kijk naar de relletjes in Haren. Toch zijn het uitlaatkleppen als compensatie voor het afgedwongen kuddegedrag dat de overheid ons opdringt. Individuele vrijheid neemt af, niet de burger of een sociale groep maar de samenleving neemt nu de verantwoordelijkheid. Ze eigent zich daartoe alle legale en illegale middelen toe. De grootste overtreder is tegenwoordig de overheid. Het geweldmonopolie is daar het meest in het oogspringende voorbeeld van. Maar er is meer, veel meer dat wij niet (mogen) zien. We zijn bezig een steriele samenleving te worden, waarin conformisme en het onderdrukken van gevoelens de enige manieren lijken om een voorbeeldig burger te zijn. Iedere afwijking van de statistische norm wordt als een echte afwijking beschouwd, en waar mogelijk onderdrukt. Dat afnemen van die individuele verantwoordelijkheid is misschien wel de grootste onvrijheid in onze moderne maatschappij. Het ontneemt ons de individuele keuze en dat is toch het fundament van vrijheid. Han, dank voor je artikel, dit is een mooie overdenking voor het nieuwe jaar.

vanessa2
vanessa228 dec. 2012 - 20:47

Mee eens. Er is wel een aspect onderbelicht: het onderwijs is niet langer van een aard dat je individuen zich dusdanig laat ontwikkelen dat ze hun individualiteit aankunnen. Spreiding van kennis. Nu we een collectie van mensen worden met een academische opleiding de de helft is van ooit eerder, mensen een HBO diploma in een half jaar kunnen halen als ze iemand hun in hun leven 'opgedane ervaringen' in een certificaat weten te laten omzetten en een middelbare scholier na het behalen van een diploma niet kan spellen of niet in staat is zijn mening samenhangend op papier te zetten: dan vraag je om een elite boven je die jouw grenzen gaat bepalen.

Rootman
Rootman28 dec. 2012 - 20:47

De X as is links - rechts. De Y- as is progressief - conservatief De Z- as is individueel - collectief In deze 3 D ruimte bevinden zich de meeste stromingen (er zullen nog wel meer dimensies zijn). Alle stromingen zijn min of meer cyclisch: We zitten nu mi. in een ultra-winter equinox van rechts-conservatief-individueel. (denk redneck KKK/PVV-De stroming waar het stukje tegen ageert-het blinde geloof in greed (Ayn Rand)). Dus in alle wanhoop (ik zie ook niet hoe het beter kan worden- Voor mij heel symbolisch: de zware gezondheidsproblemen van 'el commandante' H. Chavez); Alle cycli staan nu op nul, en 'zouden, moeten, kunnen', alleen maar beter gaan worden... Gelukkig nieuwjaar iedereen!

JoopSchouten
JoopSchouten28 dec. 2012 - 20:47

Orwell zat er een paar decennia naast.

1 Reactie
Jiskefet47
Jiskefet4728 dec. 2012 - 20:47

Nee hoor, de huidige trend was toen al zichtbaar en ontkiemde in het einde van de zeventiger jaren. Om daar meer inzicht in te krijgen zou je eens kunnen uitzoeken of de verslagen van het toenmalige G.I.T.P.(organisatie adviesbureau)van de reorganisatie van het Gewestelijk Arbeidsbureau naar ANS(Arbeidsbureau Nieuwe Stijl) nog te verkrijgen, of in te zien zijn. De reorganisatie is louter een zakelijk organisatorische verandering geworden, waardoor door de leiding meer controle kon worden uitgeoefend. Alle aspecten met betrekking tot een andere werkhouding(grondhouding), die meer inlevingsvermogen(compassie) vereiste zijn geschrapt. De invloed van de leiding en werkwijze van de GMD(Gemeenschappelijke Medische Dienst) later het UWV zijn daarop van grote invloed geweest. De humanisering van de arbeidsvoorziening verloor het van de nieuwe zakelijkheid, naast de registrerende overheidstaken werd de hulpverlening inherent aan de arbeidsvoorziening tot een zakelijk en meetbaar product gemaakt, althans dat was de bedoeling . De beleidsplannen van de toenmalige GMD werden bepaald door het overleg van werkgevers, overheid en vakbonden.

tomaatnet
tomaatnet28 dec. 2012 - 20:47

Han is jouw vermelde boek reeds in de boekhandel verkrijgbaar? Ben dol op geschiedenis. Of nog liever door jouw gegesigneerd en naar mij gezonden. Kosten maak ik vooraf over. Kan ik jou evt mailen?

1 Reactie
HanvanderHorst1
HanvanderHorst128 dec. 2012 - 20:47

Gewoon in de boekhandel. Het is al de negende druk.

[verwijderd]
[verwijderd]28 dec. 2012 - 20:47

"een nieuw geloof, dat in de maakbaarheid van het individu" Is niet eerder het tegendeel het geval? Het geloof in de maakbare samenleving was bij uitstek een geloof in de maakbaarheid van het individu: als men het individu maar vrij liet dan zou de spelende mens vanzelf een ideale samenleving vormgeven. Dus niet. De emancipatie van de jaren zestig en zeventig was bij uitstek de emancipatie van een relatieve bovenlaag die de ketenen afgooide: een tamelijk elitair gebeuren. Toch zag je al snel ongelukken gebeuren met mensen die de weelde van de vrijheid niet konden dragen: de Zeedijk stond er vol mee. Die emancipatiegolf raakt al lang de onderkant van de samenleving en bereikt steeds meer mensen die de vrijheid niet aankunnen. Het is al meer dan een decennium terug dat topless langharigen plaats maakten voor zwakbegaafden die hun seksuele fantasieën uitleefden voor de camera's van Seks voor de Buch. Behalve dat er steeds meer zijn die de vrijheid niet aankunnen (de eisen zijn in de tussentijd ook nog behoorlijk aangeschroefd door de snelle veranderingen) komen er ook steeds meer die die vrijheid helemaal niet willen. Zij willen helemaal niet kiezen of ze Tweede Kerstdag vrij nemen of een andere dag maar dat dat verplicht blijft. Zij verlangen terug naar de tijd (die natuurlijk nooit bestaan heeft) waarin alles veilig en overzichtelijk was en klagen over een kruistocht tegen tradities als ze hun laatste zekerheden zien wegvallen. Het is die conservatieve backlash die zorgt voor de golf aan vrijheidsbeperkende maatregelen en die leidt tot een nieuw en nog enger keurslijf voor de burger. Het probleem op de achtergrond is het gelijkheidsdenken: onze size fits all. En dat is niet zo: de vrijheid die de een nodig heeft, levert de ander onzekerheid en keuzestress op, terwijl een derde er zelfs aan onderdoor gaat. De grote uitdaging (om een totaal terugvallen in conservatisme en provincialisme te voorkomen) is om tot een meersporenbeleid te komen: hoe richt je de samenleving zo in dat de zekerheid die de een nodig heeft niet de vrijheid beperkt van degenen die die wel nodig hebben en ook aankunnen. En anderzijds: hoe voorkom je dat de vrijheid die de een nodig heeft niet het laatste restje schijnzekerheid onder iemand vandaan trekt die die vrijheid niet wil of niet aan kan. Want dat is waar het in de kern ook om gaat: handelen in schijnzekerheid voor de mensen die geen zicht hebben op de werkelijke risico's. De schijnzekerheid van een pensioen dat afhankelijk is van dagkoersen. De schijnzekerheid van een depositogarantiestel waarbij de overheid tot 100.000 euro spaargeld garandeert, terwijl op het moment dat de overheid daarop wordt aangesproken die euro sowieso geen cent meer waard is. De schijnzekerheid van ontslagbescherming, terwijl je als puntje bij paaltje komt toch van de ene op de andere dag met lege handen op straat staat. Enerzijds zijn er zekerheden die voor wie een beetje nadenkt sowieso niet bestaan. Anderzijds zijn er zekerheden die je mensen die daar behoefte aan hebben zou moeten kunnen bieden, zonder degenen die daardoor beperkt worden deze op te leggen. Er kan best een Postbank bestaan naast een serie commerciële of ideologische banken. Er zou ook best een niet-commerciële basisgezondheidsverzekering kunnen bestaan naast de commerciële verzekeringen. En dan niet gebaseerd op inkomen zoals bij het oude systeem met ziekenfonds en particuliere verzekering maar gebaseerd op vrije keuze. Of het individu maakbaar is is niet eens relevant: je kunt alle mensen in ieder geval niet gelijk maken. Een discussie over vrijheid versus veiligheid en geborgenheid is daarom ook onzinnig: het is altijd een discussie tussen mensen die anderen gelijk willen maken aan henzelf. Het is veel vruchtbaarder om te kijken hoe je aan verschillende en vaak zelfs schijnbaar tegenstrijdige eisen tegemoet kunt komen. Dat de een prima mee kan komen in de ratrace en zich daar ook senang bij voelt, betekent niet dat je degenen die aangewezen zijn op de beschermde omgeving van een sociale werkplaats met kunst en vliegwerk de markt op moet schoppen en hun zekerheden ontnemen. Politieke discussies gaan te vaak over of-of, terwijl ze over en-en zouden moeten gaan.

1 Reactie
opmerker
opmerker28 dec. 2012 - 20:47

s, za 29 december 2012 01:58 Reageer op Piet "een nieuw geloof, dat in de maakbaarheid van het individu" Is niet eerder het tegendeel het geval? Het geloof in de maakbare samenleving was bij uitstek een geloof in de maakbaarheid van het individu: als men het individu maar vrij liet dan zou de spelende mens vanzelf een ideale samenleving vormgeven. Zo zie je al weer dat iedereen het begrip "maakbare samenleving"anders begrijpt. Ik loop al wat langer mee, maar had geen tijd voor het ondergaan van een persoonlijke maakbaarheid. De harde realiteit van alle dag stelde mijn persoonlijke vrijheid aan ondergeschikt belang. Maar de maakbare samenleving daar bouwden we in gemeenschappelijkheid aan. Dat resulteerde in sociale wetten met de daarbij horende sociale premies. Een samenleving is per definitie verplichte maakbaarheid en kan niet zonder.

José
José28 dec. 2012 - 20:47

Ik heb het ergens in de jaren '90 gelezen, maar de afgelopen jaren heb ik steeds vaker associaties gekregen met "Erewhon" van Samuel Butler. " Erewhon, een anagram van 'nowhere', is een satirisch utopia. In Erehwon wordt ziekte als misdaad beschouwd, godsdienst is er een financieel systeem van bankiers, scholing bestaat er uit de onderdrukking van originaliteit. Met profetisch inzicht verbannen de Erewhoniërs alle machines uit hun republiek, omdat ze bang zijn dat die zullen evolueren en de meesters worden van hun makers."

1 Reactie
harryo2
harryo228 dec. 2012 - 20:47

En nowhere is een anagram voor now here (nu & hier).