Duitsland krijgt de schuld van moord op Turkse alevieten

Het alevisme is een uit het sjiisme voortgekomen islamitische minderheid in Turkije. Ongeveer 20 procent van de Turken en Koerden behoort ertoe. Alevieten zijn een beetje vreemde eend in de islamitische bijt. Niet de Koran, maar de mens staat centraal in hun religieuze beleving. Het staat een aleviet ook vrij hoe over God te denken, of hoe het Opperwezen te vereren. Een ander verschil met het soennisme is de gelijkwaardigheid tussen man en vrouw tijdens het gebed. Terwijl mannen en vrouwen in de moskee gescheiden van elkaar bidden, doen alevieten dat gezamenlijk in een ruimte die zij de ‘cem’ noemen.

Alevieten zijn overwegend seculier ingesteld en hebben nogal eens een hang naar linkse ideologieën. De meest radicale onder hen tonen zich solidair met de gewapende activisten van de Marxistische DHKP/C. Bij de rellen na het protest rond Istanbuls Gezipark waren ook veel alevieten betrokken. Daarnaast vinden in de wijk Okmeydani in Istanbul, waar veel alevieten wonen, regelmatig gewelddadige confrontaties plaats met de oproerpolitie.

Selim I De achtergronden van al deze opstandigheid liggen voor het oprapen. Alevieten worden sinds de vroegste dagen van het Ottomaanse Rijk gediscrimineerd, vervolgd en vermoord door de soennitische meerderheid. Van sultan Selim I, die in de zestiende eeuw duizenden alevieten over de kling liet jagen, tot premier Erdogan van de regerende Partij voor gerechtigheid en ontwikkeling (AKP), die de derde brug over de Bosporus naar deze bloeddorstige heerser vernoemde.

Deze overduidelijke provocatie van Erdogan staat niet op zich. Onder zijn AKP gaat de discriminatie van alevieten door zoals onder voorgaande regeringen. Nog altijd wordt hun status van afzonderlijke islamitische stroming ontkend. Zo krijgen alevitische dorpen keer op keer een soennitische moskee in de maag gesplitst door de overheid, waar ze niets mee hebben. 

Seculiere soennieten konden er toen zij nog aan de macht waren ook wat van. In de nadagen van het bestuur onder Mustafa Kemal Atatürk, de oprichter van de Turkse Republiek, werden in de opstandige regio Dersim duizenden alevitische Koerden op beestachtige wijze vermoord, terwijl voor anderen deportatie volgde. En toen de tot de Partij voor de nationale beweging (MHP) behorende Grijze Wolven in 1978 de aanval openden op socialisten in de stad Maras, waren de vele tientallen slachtoffers overwegend  alevitisch.

Sivas Een tegenwoordig nog altijd veel besproken geweldsuitbarsting tegen alevieten vond in juli 1993 plaats in de Centraal-Anatolische stad Sivas. Alevitische intellectuelen kwamen daar bijeen in het Madimakhotel om de middeleeuwse alevitische dichter Pir Sultan Abdal te herdenken. Onder hen bevond zich de om zijn satirische teksten bekende staande schrijver Aziz Nesin. Ooit zei hij dat 60procent van de Turken ‘dom’ was. Nesin maakte er daarnaast geen geheim van dat islam en Koran weinig voor hem betekenden.

Nesin werkte aan een vertaling van Salman Rushdies roemruchte boek De Duivelsverzen en wekte daarmee de toorn van fundamentalistische soennieten. Zij demonstreerden tegen hem bij het Madimakhotel, met leuzen als ‘weg met het secularisme’, ‘leve de sharia’ en ‘Madimak zal het graf van Nesin worden.’

De burgemeester van Sivas behoorde tot de islamistische Refah Partij (RP), een voorloper van de AKP. Hij riep de demonstranten op ‘door te gaan met de heilige oorlog’ en daar werd gevolg aan gegeven. Terwijl ze ‘alluhah akbar’, ‘dit is het vuur van de hel’ en ‘dood aan de ongelovigen’ riepen, staken ze het hotel in de brand, met 37 dodelijke slachtoffers als gevolg. Aziz Nesin overleefde. De politie moest hem ontzetten nadat de brandweer hem aan de woedende menigte had uitgeleverd.

Het lang duurde erg lang voordat de politie in actie kwam en ook de militaire bevelhebbers  toonden zich  terughoudend. Hoewel er 6000 soldaten in Sivas gelegerd waren, bleef een bevel uit om de menigte te verspreiden. Toenmalig premier Ciller en president Demirel werden geïnformeerd, maar ondernamen evenmin iets. De reden lag voor de hand: het kon niemand iets schelen dat de linkse alevieten letterlijk onder vuur kwamen te liggen.

33 verdachten van de brandstichting werden ter dood veroordeeld, wat in een gevangenisstraf werd omgezet. Ze werden verdedigd door advocaten die later vaak medewerkers en parlementariërs van de AKP werden.

Niet alle daders werden vervolgd. Er wisten er te ontkomen. In 2012 stelde de oppositievoerende Republikeinse Volkspartij (CHP) voor om verjaring uit te sluiten, zodat zij alsnog berecht konden worden. De AKP was hier niet voor te porren.

Ergenekon Vier jaar eerder begonnen aanklagers behorend tot de beweging rond imam Fethullah Gülen een procedure tegen een groep seculiere Turken, die bekend kwam te staan als Ergenekon. Hen werd verweten samen te zweren tegen de AKP en de Gülenbeweging. Erdogan vond het schitterend en noemde zich ‘de aanklager namens de Turkse natie.’ Hij stond Gülens aanklagers veel ruimte toe, al verliep het Ergenekonproces verre van eerlijk.

De media van het Gülenimperium schoven een stapel zwarte pagina’s uit de Turkse geschiedenis in de schoenen van Ergenekon, waaronder de fatale brand in Sivas. De vermeende samenzweerders wilden soennieten en alevieten tegen elkaar uitspelen. Om chaos te creëren, heette het. Het feit dat de brand niet werd aangestoken door seculiere Turken, maar door een menigte soennieten kwam zo geriefelijk op de achtergrond. 

Ondertussen is veel veranderd. De aanvankelijk zo innige samenwerking tussen Erdogan en Gülen sloeg verleden jaar om in een hevig conflict. Daarmee ontstonden omstandigheden waaronder de veroordeelden in verband met Ergenekon op vrije voeten konden komen. Hoewel de AKP hun veroordeling aanvankelijk toestond, waren zij voor die partij nu opeens slachtoffers, en zelfs potentiële bondgenoten tegen Gülen. Een U-bocht waar weinig politici mee weg zouden komen, maar die in Turkije geen probleem is.

Op 25 juni jl. stuurde het Directoraat voor de veiligheidsdiensten een brief aan hoofdcommissarissen van politie, waarin eerder aan Ergenekon toegeschreven misdaden aan de Gülenbeweging werden verbonden. De brandstichting in Sivas ontbrak in die brief. Kennelijk wil de AKP niet zo ver gaan om de Gülenbeweging ook daarvan te beschuldigen. De noodzaak om de echte daders uit de wind te houden kwam daarmee echter niet te vervallen voor Erdogan & Co. Dus moest een nieuwe ‘dader’ gevonden worden.

Duitsland Toen de tragedie in Sivas eerder deze maand werd herdacht twitterde AKP-parlementslid Samil Tayyar dat de kwade genius achter de brand in het Madimakhotel in Duitsland gezocht moest worden. De Duitse ‘diepe staat’ zat er volgens hem achter. Die wilde de alevieten en soennieten tegen elkaar uitspelen. Om Turkije te destabiliseren, precies wat Gülens kranten over Ergenekon schreven.

Onverklaard bleef wat de Duitsers daarmee konden bereiken. Turkije is een belangrijke handelspartner van Duitsland. Zijn de Duitsers daarom niet juist gebaat bij een stabiel Turkije?

Bewijzen ontbraken. Er werd gefluisterd dat negen voortvluchtige verdachten voor de brand zich in Duitsland ophouden, maar wat bewijst dat? Is het zo vreemd dat uitwijkende Turken hun toevlucht zoeken in een land waar veel Turken wonen?

Tayyar sluit aan bij een lange traditie in Turkije. De uitspraak van een rechter te Frankfurt in 1997 over de banden van premier Ciller met de drugshandel, werd al een Duits complot genoemd. En toen rond dezelfde tijd protest in Turkije ontstond over een goudmijn waar met cyanide werd gewerkt, kregen Duitse stichtingen de schuld van de militairen en hun civiele medestanders.

Nadat die fabriek vervolgens door een aan de Gülenbeweging verbonden familie was overgenomen, en het protest aanhield, verwees Gülens krant Todays Zaman doodeenvoudig naar dezelfde samenzweringstheorie over die Duitse stichtingen. In mei dit jaar verscheen overigens een artikel in Gülens Nederlandstalige krant Zaman Vandaag waarin Turkse samenzweringstheorieën tegen Duitsland kritisch werden geanalyseerd. Prachtig, maar kennelijk is men daar vergeten dat het zusterdagblad Todays Zaman in 2007 bij een soortgelijke theorie aansloot.

Ook in de Ergenekonzaak dook een verband met Duitsland op. Althans, er ontstond een theorie waarin Ergenekon werd gelinkt aan de Duitse geheime dienst GSG 9. Het bewijs? Ergenekonverdachte (en oud-burgemeester van Istanbul) Bedrettin Dalan werd in Duitsland gesignaleerd.

Tijdens het protest rond Istanbuls Gezipark klonk hetzelfde deuntje. Toen had de Duitse luchtvaartmaatschappij Lufthansa het gedaan volgens Erdogans adviseur Yigit Bulut. En nu hebben we dan meneer Tayyar, die naast Bulut eveneens voor de samenzweringstheorieënafdeling van de AKP werkt.

Niet zelden wordt bij dergelijke fantasieën ingespeeld op misstanden in Duitsland die niemand kan ontkennen. Zoals de Tweede Wereldoorlog, islamofobie, discriminatie en het falende politieonderzoek rond de NSU-moorden, waarbij acht Turken het slachtoffer werden van neonazi’s. Stuk voor stuk niet best, om niet te zeggen verschrikkelijk. De genoemde samenzweringen tegen Turkije vanuit Duitsland zijn daarmee echter nog niet automatisch bewezen. Daar is gericht bewijs voor nodig, en juist daar ontbreekt het aan.    

Kortom, er hoeft in Turkije maar iets te gebeuren, of Duitsland heeft het gedaan. Van de Duitsers wordt ondertussen verwacht dat ze braaf hun Patriotraketten in Turkije laten staan. Om  bescherming te bieden tegen een Syrische waarvan het overigens zeer de vraag is of die er ooit zal komen.    

Peter Edel is schrijver van De diepte van de Bosporus, een politieke biografie van Turkije (Uitgeverij EPO, Antwerpen, 2012).   Volg Peter Edel ook op Twitter.