Domweg lachen om het afschieten van een wolf

Heel Nederland in grote angst en de bezorgde mensen moesten er even op wachten, maar eindelijk kwam het verlossende schot. Daarna nog uitzien naar de bevestiging. Straks het dier opzetten voor in het museum. En Nederland heeft er een verhaal bij. Om aan de kinderen te vertellen. Maar er is een keerzijde aan dit sprookje. 

Er wordt een wolf doodgeschoten. Bram is zijn naam, wolf GW323, en een deel van poldermensheid reageert met slechte en puberale grappen. Met memes, cynisme, hufterigheid. De onverschilligheid, de zelfoverschatting en kwaadaardigheid in beeld. De bossen zijn weer veilig. De slechte wolf uit Utrecht is dood. Mensen zingen er vrolijk bij.

'Het zal je kind maar wezen' werd gezegd en zo kwam er een klopjacht. Alsof het niet gaat om een dier dat leefde, rondzwierf, jaagde - zo zijn wolven - en uiteindelijk werd hij geëxecuteerd omdat zij het zat waren. Wolven leefden ooit over het hele noordelijk halfrond, inclusief Europa. Daarna kwam de uitroeiing en bleef er geen wolf over. 

Ze kwamen terug na eeuwen, maar schapen zijn er voor mensen om te vreten, niet voor wolven. En wat er nog over is van gemaakte bossen - de oerbossen zijn grotendeels vernietigd - die zijn er voor joggers, mensen met honden en ouders met hun kinderwagens. Hoe bezet door mensen kan een aarde zijn?

De spot richt zich niet alleen op de wolf, maar ook op artikelen zoals in Trouw, Bram de Wolf, die Nederland een spiegel voorhield, dat zijn dood beschreef als meer dan een incident. Als een moment van even nadenken voor een samenleving die niet weet hoe zij zich tot het niet-menselijke dier moet verhouden. Maar daar komen de grote-mensen-journalisten die alleen nieuws over homo sapiens hoog achten en een bord van zichzelf voor de kop hebben. Dit artikel wordt belachelijk gemaakt. De grappen komen, net zoals het vlees. In de zomer op de BBQ en straks gourmetten in de winter. Het vleesgeworden dier. En daarmee wordt iets veel fundamentelers en ernstigers zichtbaar.

Wat wringt, is dat een groot deel van het publiek lacherig reageert op het doodschieten van een wolf. Natuurlijk kun je er koel naar kijken. Was de wolf te gevaarlijk geworden - mogelijk door menselijk gedrag zelf - en waren alternatieven verdwenen? Maar het alleen maar brullen om eigen en andermens onderbroeklolgrappen geeft aan dat wolf Bram niet het werkelijke probleem is.

Journalist Lammert de Bruin schreef op X: "Niet de Speld. 'Bram leerde Nederland kennen als een dichtbevolkt land met licht ontvlambare mensen. Ze gingen voor hem de straat op, of tegen hem. Hijzelf zou er nooit écht bij horen. Zijn pogingen tot toenadering werden iteindelijk zijn dood.' Ik pak de tissues er even bij. En dan zijn er nog vakbroeders die verbaasd zijn dat mensen de gevestigde journalistiek niet meer serieus nemen." De reacties eronder nog banaler. Laten we er twee noemen: "Een van de meest bizarre niet aan Gaza gelieerde teksten van het jaar. Meestal wordt zulk pathos slechts gereserveerd voor Palestijnen, maar nu dus ook voor wolven.  Stel je eens een Palestijnse wolf voor." En deze natuurlijk: "Zijn er al wolfsvlees recepten? Na wildzwijn of ree, eens iets anders wild op tafel?"

Zo staan social media vol met grappen en grollen. Want over dierenleed maak je gein, alleen mensen tellen voor de club van grote mensen. Hoe gaan wij - mensen, gewoon zoogdieren hoor - met alle andere dieren op aarde om? Wat is een morele gemeenschap? Zijn dieren ook levende wezens met gevoelens en emoties - bewezen - of zijn het instrumenten voor menselijke doelen? Is het bos van de wandelende mens of van het overlevende dier?

Er zijn nog wat meer vragen. Maar liever even niet voor alle mensen met een beeld van dieren als beesten. De eeuwige vraag: zijn dieren beesten of zijn mensen de beesten? Alsof empathie voor een dier sentimenteel, hysterisch of krankzinnig is. Of dierenleed alleen serieus genomen mag worden wanneer het om je huisdieren gaat, en dan ook met mate: het blijft een dier, niet je buurvrouw. 

Bij uitbraken van ziektes en als dieren worden 'geruimd' mag je even je wenkbrauwen optrekken en er vanuit sociaal-economisch motief heel ernstig over schrijven. Zielig voor de 'boer', kan er nog net bij. Wanneer dieren nummers zijn bij landbouw, 'natuurbeheer' of jachtstatistieken dan blijven gevoelens in de ijskast. Al degenen die dieren ombrengen, het zal je kind maar wezen. Dieren blijven voor de meeste mensen objecten en nummers. Mensen zijn subjecten en namen. Bram was een nummer, een probleemwolf, een dossier, met een schot op te lossen. Knallen en daarna bulderen.

De kritiek dat sommigen  'antropomorf' kijken, mist de kern van waar het bij politieke, publieke, sociaal-wetenschappelijke en ethische discussies om zou moeten gaan. Het probleem is niet dat we dieren door een menselijke lens bekijken. Het probleem is dat we alles door een antropocentrische bril willen zien. Dat we de mens structureel in het middelpunt en aan de top plaatsen, als maat der dingen, als morele grens van al het handelen. Dat journalisten alleen over mensen schrijven en dat politici alleen wetten voor mensen maken.

Antropomorf kijken kan juist helpen om empathie en compassie te openen, met behulp van al die onderzoeken en studies naar alle dieren. Hoe bijzonder en uniek zij zijn. Antropocentrisch denken sluit dat kijken, denken en voelen af. Het maakt van dieren middelen, storingen, bedreigingen, voedsel, producten en lol in een menselijk verhaal. Het zorgt voor een ontvreemding van de mens ten opzichte van de natuur en de dieren.

De lachers aan de zijlijn verraden vooral zichzelf. De mens die zich op de berg van de hiërarchie waant, die lacht om dierenleed en vooral vlees wil vreten, wil jagen, wil experimenteren en dieren wil zien dansen voor vermaak. De X mannen en vrouwen. Het is dezelfde houding die maakt dat een dode wolf grappiger is dan confronterend. Om even serieus bij stil te staan. Dat compassie wordt gezien als zwakte, dat alles altijd om de eigen soort draait. Dat respect voor alle dieren wordt weggezet als 'woke', 'pathos', 'achterlijk', 'emotioneel', 'sentimenteel' of een 'marketingtruc'. Maar alles liever dan een moordenaar, toch? Het zal je kind maar wezen.

Natuur- en dierenbeschermingsorganisaties gebruiken soms menselijke taal om gevoelens op te wekken. Om moreel blinde vlekken uit te wissen en de morele gemeenschap te hervormen en te vergroten. De mens temidden van alle dieren in de natuur, misschien iets om een maatschappelijke dialoog over te voeren. Waarom er jaarlijks wereldwijd tenminste 80 miljard (tachtig miljard, laat het even doordringen) dieren wereldwijd worden geslacht na een rotleven met pijn, stress en angst, wie stelt zo'n vraag. De dieren vermoord - ja in plaats van gedood - binnen de jacht of bij experimenten die hebben we er niet bij opgeteld.

Het is duidelijk. Hoe we dieren behandelen laat zien dat het banale kwaad springlevend is. Want een samenleving die dieren uitsluitend als goederen of vijanden ziet, heeft geen begrip voor de eigen waarde van ieder dier. Levende wezens met integriteit en behoefte aan het uitvoeren van natuurlijk gedrag in vrijheid, zo willen we ze niet zien. Niet alleen mensen willen buiten gevangenissen en werkkampen leven. Niet opgejaagd worden binnen hun leefgebied. Maar dat willen we niet horen. Wel grappen over biggetjes in de intensieve veehouderij en een wolf met een kogel door zijn kop.

De flauwe grappen zijn gemakzuchtig en het menselijk gedrag is kwaadaardig. Ze verhullen een schrijnend gebrek aan kennis, denkkracht, innerlijke beschaving, karakter en zelfdwang. Geen medelijden met ieder wezen en elk lijden. En ze rusten op een groteske zelfoverschatting van de mens. Wij zijn niet meer dan een zoogdier dat toevallig dominant werd, de aarde bezet en haar en alle dieren in 5000 jaar 'menselijke beschaving' genadeloos uitbuit.

De wolf houdt ons inderdaad een spiegel voor. Niet omdat hij zo menselijk was, maar omdat onze reactie op zijn dood weer pijnlijk duidelijk maakt hoe we naar dieren kijken. Wij zijn onmetelijk onmenselijk en menselijk monsterlijk. Wat we daarin zien, is geen verheven rationaliteit, maar morele zwakte en dus die banaliteit van het kwaad. Dieren zijn geen beesten, wij zijn beesten voor de dieren. En daar valt weinig om en over te lachen. Vandaag en morgen gaat het doden van dieren gewoon door. Je kunt er om lachen of huilen.