Wat doet Nederland voor veilige scholen wereldwijd?

“En dit is het computerlokaal”, zei de gymleraar enthousiast, terwijl hij zijn armen spreidde en ons een klaslokaal toonde van school nummer 4 in de stad Krasnohorivka, in het oosten van Oekraïne.

Ik keek rond en kon een verbaasde blik niet onderdrukken.

Ik zag geen computers. Maar dat niet alleen. Er stonden zelfs geen bureaus of stoelen. Het lokaal was helemaal leeg.

Een groepje docenten kwam erbij om het uit te leggen.

Tijdens de schoolvakantie na vorig schooljaar, hadden door Rusland gesteunde rebellen op de school ingebroken en het gebouw een week lang als militaire basis gebruikt. Niet lang daarna nam het Oekraïense leger hun plaats in. De militairen bleven bijna een jaar.

Kraai We weten niet veel over wat de soldaten deden in de school, want de leraren en leerlingen mochten er in die periode niet in. Maar tijdens ons bezoek in november waren er wel een paar aanwijzingen. Sporen op het basketbalveld leken erop te wijzen dat er een tank geparkeerd had gestaan – een scheve betonnen pilaar toont aan dat het voertuig niet de beste chauffeur had. Op de deur van de lerarenkamer was met rode verf de krijgsnaam van een van de soldaten aangebracht: “Kraai”. De docenten zagen ook sporen van vuurtjes die binnen waren aangestoken en hoopjes van wat menselijke uitwerpselen leken te zijn.

Toen de soldaten vertrokken en de leraren terugkwamen, kwamen ze erachter dat computers, meubels en muziek- en sportmateriaal ontvreemd waren. De enige bureaus die ik zag tijdens mijn gang door de school stonden in het wiskundelokaal, vastgeschroefd aan de vloer.

Terwijl soldaten hun school bezet hielden, kregen de leerlingen afstandsonderwijs van lagere kwaliteit.

“Nu zitten we in een vicieuze cirkel”, zei een van de leraren. “Ouders zeggen dat ze naar de stad zullen terugkomen zodra de school heropent, maar de schooldirectie zegt dat de school pas weer open kan als de families zijn teruggekeerd.”

Gebombardeerd Verderop, dichterbij de grens tussen gebied dat in handen is van de regering en gebied waar de rebellen de dienst uit maken, bezocht ik een school die er nog slechter aan toe was. De school was zwaar beschadigd omdat hij meerdere keren zwaar onder vuur was genomen. De directie snapte niet waarom de rebellen de school tot doelwit  hadden gebombardeerd, want het dichtstbijzijnde militaire controlepunt lag 700 meter verderop. Eén theorie is dat de rebellen dachten dat het leger deze school eveneens als basis wilde gebruiken. Ook op deze school zijn alle lessen opgeschort.

Het feit dat scholen in Europa onder vuur liggen is schokkend. Maar in feite worden scholen niet alleen in Oekraïne maar in bijna alle landen in de wereld waar een gewapend conflict plaatsvindt bases voor militairen en rebellen, en daarmee doelwitten.

Maar er is hoop op verandering en Nederland heeft de leiding op zich genomen om onderwijs in oorlogssituaties te beschermen.

Oorlogsmisdaden Deze week precies een jaar geleden kwam een aantal landen in Oslo bijeen om te verklaren dat leerlingen, docenten, scholen en universiteiten in oorlogstijd beter moeten worden beschermd. In de zogenoemde Veilige Scholen Verklaring hebben deze landen zich geschaard achter een aantal concrete maatregelen die overheden kunnen nemen, zoals meer opsporing en vervolging van oorlogsmisdaden rondom scholen, een betere monitoring en verslaglegging van dergelijke aanvallen, snellere bemiddeling wanneer scholen onder vuur liggen en zorgen dat militairen afzien van het gebruik van scholen en universiteiten voor militaire doelen.

Nederland was een van de eerste landen die technische steun bood in het tweejarige proces dat leidde tot de Veilige Scholen Verklaring. De Nederlandse ministeries van Defensie, Buitenlandse Zaken en Onderwijs hebben genereus bijgedragen met expertise en kennis. Vervolgens heeft Nederland de Verklaring op de dag van de bekendmaking meteen ondertekend.

Een jaar later hebben 53 landen de Verklaring ondertekend, inclusief een aantal landen die recentelijk of op dit moment het toneel zijn van een gewapend conflict. De helft van alle EU-lidstaten heeft de Verklaring ondertekend, hoewel België en Duitsland daar helaas nog niet bijhoren.

Leidende rol Kinderen over de hele wereld zullen ervan profiteren als Nederland zijn leidende rol behoudt en zich inspant om de hele Europese Unie achter de verklaring te krijgen en duidelijke maatregelen neemt om te voorkomen dat het Nederlandse leger scholen gebruikt voor militaire doeleinden.

Het is van essentieel belang dat Nederland deze zaak ook in de komende jaren blijft steunen, om te garanderen dat zoiets simpels als naar school gaan veilig is voor alle kinderen, waar ze ook wonen.

Bede Sheppard  ( @BedeOnKidRights ) is vicedirecteur Kinderrechten bij Human Rights Watch. Vandaag spreekt hij samen met Leila Zerrougui, de speciale vertegenwoordiger voor kinderen en gewapende conflicten van de VN, en mensenrechtenambassadeur Kees van Baar tijdens het #WatchOurSchools symposium in Den Haag, van Leiden Universiteit en Human Rights Watch.