Dodelijke wegpiraterij in Turkije

Een tijdje geleden maakte in een lange autorit door Turkije. Van Istanbul naar de Centraal-Anatolische stad Kayseri. Vroeg vertrokken op zondagochtend. Richting Ankara, met na verloop van tijd aan beide kanten een indrukwekkend heuvellandschap (veel Nederlanders herkennen daar bergen in). De weg draagt bij aan een genoeglijke reis. Er is veel kritiek op de in Turkije regerende Gerechtigheids-en Ontwikkelingspartij (AKP), maar het Turkse wegennet is onder het bestuur daarvan onmiskenbaar verbeterd. Ruime vier- of zesbaanswegen, met perfect asfalt, ook na Ankara. Het landschap blijft daar betoverend. Wat een schitterend land is Turkije toch.

Over de terugweg kan ik hetzelfde schrijven. Tot ongeveer 250 kilometer voor Istanbul. Daar merk je al dat die stad zwaar overbevolkt is en de infrastructuur het niet bij heeft kunnen benen. Naarmate het drukker wordt gaat ook het rijgedrag opvallen. Hinderlijk links rijden, rechts inhalen, bumperkleven, en andere levensgevaarlijke capriolen waarmee je in Nederland je rijbewijs riskeert, of op zijn minst een forse aanslag op het maandsalaris.   Cijfers De gevolgen zijn ernaar. Ieder jaar eist het Turkse verkeer ongeveer 5000 dodelijk slachtoffers. Volgens cijfers van de World Health Organization (WHO) zijn jaarlijks per 100.000 motorvoertuigen er 97,1 bij een dodelijk ongeluk betrokken. Ik haast me erbij te vermelden dat het in sommige andere landen veel erger is (Togo met meer dan 14.000 per 100.000 motorvoertuigen, bijna onvoorstelbaar). Maar Turkije overlapt Europa en dan is het toch een erg hoog cijfer. Zo komt buurland Griekenland op 21 uit en Nederland op 7. Bovendien zijn de in Turkije opgegeven cijfers bedrieglijk, want alleen verkeersslachtoffers die op slag dood zijn komen in de statistieken en niet degenen die in ambulance of ziekenhuis overlijden.   Waar het op neerkomt is dat nergens in Europa zoveel doden in het verkeer vallen als in Turkije. Dat weten de Turken heel goed. Overal hangen camera’s en iedere avond kun je op verschillende tv-kanalen getuige zijn van de meest verschrikkelijke verkeersongelukken. Aan sensatie geen gebrek, maar een oplossing van het probleem is niet in zicht.   Oorzaken Wat zijn de oorzaken? Zoals ik al schreef zijn de wegen beter geworden. Niet overal, maar toch zal het daar in de niet in de eerste plaats aan liggen. Verder is er de technische staat van de auto’s. Een deel van het Turkse autopark is verouderd, maar Turkije kent een APK-equivalent. Nog niet al te lang geleden waren keurmeesters bereid voor een paar bankbiljetten een oogje toe te knijpen, maar tegenwoordig gaat dat niet zo eenvoudig meer.   Ik zoek het probleem vooral in de verkeersmentaliteit. Over het algemeen ervaar ik Turken als sociaal en goedmoedig, maar velen onder hen veranderen in regelrechte verkeersmaniakken met een stuurwiel in de handen. Vrijwillig voorrang verlenen, om het verkeer soepel door te laten stromen, is een grote uitzondering. In plaats daarvan heerst het recht  van de sterkste. Voorrang geven wordt zelfs als een teken van zwakte beschouwd. Wanneer ik dat als buitenlander wel doe, hoef ik ook niet op een bedankje te rekenen zoals ik in Nederland gewend ben. Dat ga je toch denken dat een auto hier een verlengstuk van het ego is (of een bepaald lichaamsdeel…). Voor de verkeersveiligheid is dat uiteraard een slechte zaak.   Toezicht Die mentaliteitskwestie valt samen met een gebrek aan toezicht. Niet dat de politie helemaal geen oog heeft voor het verkeer, maar men beperkt zich tot twee overtredingen: rijden onder invloed en snelheid. Controle op alcohol in het verkeer kan bijzonder scherp zijn. Wie in het weekend tijdens de avonduren met de auto op pad gaat in Istanbul kan bijna niet aan een fuik ontkomen. Bovendien zijn de straffen hoog. Misschien niet zo hoog als in Nederland, maar toch stevig. Een glaasje teveel op en het rijbewijs wordt al snel maanden ingevorderd.   Een paar maanden geleden werd het toezicht extra aangescherpt, toen de regering een nieuwe alcoholwetgeving doorvoerde. Toen werd de indruk gewekt dat alcohol tot de belangrijkste oorzaken van al die doden in het verkeer behoort. Daar plaats ik vraagtekens bij, want in Turkije wordt gemiddeld een stuk minder gedronken dan in West-Europa.   De strenge controle op alcohol in het verkeer beperkt zich tot de grote steden. In de provincie doet de politie daar niet of nauwelijks aan. Met snelheidsovertredingen is het precies omgekeerd. Op de snelwegen buiten de stad is de kans groot dat je tegen de lamp loopt, maar op de autowegen in Istanbul minimaal. Daar wordt dan ook gescheurd dat het een aard heeft. Toch denk ik niet dat hoge snelheden de primaire oorzaak zijn van het grote aantal doden in het verkeer. In Duitsland geldt geen maximum snelheid op de Autobanen, maar toch zijn daar jaarlijks per 100.000 motorvoertuigen maar 7,2 bij een dodelijk ongeluk betrokken. Fractioneel hoger dan in Nederland, maar een stuk lager dan in Turkije.   Zero tolerance Blijft over het gevaarlijk rijgedrag. Wat doe je daaraan? Niet veel zonder een mentaliteitsverandering. Om dat te bereiken kan gedacht worden aan verkeersles of scholen en gerichte Tv-spotjes. Het is echter de vraag of een mentaliteitsverandering volledig kan worden afgedwongen zonder onsympathieke middelen. Zoals meer toezicht, een zero tolerance beleid en hogere boetes.  Er is genoeg politie, met op iedere 100.000 Turken 491 dienders. Meer dan in Nederland, waar we het er met 328 moeten doen. Toch is intensief verkeerstoezicht daar wel mogelijk.   Natuurlijk, de Turkse koddebeiers hebben het druk. Met het inhakken op demonstranten en grootschalige operaties waarbij tien gram marihuana in beslag wordt genomen. Maar daar zijn ze ook weer niet iedere dag mee bezig. Dus moet het mogelijk zijn tussen de bedrijven door meer oog te hebben voor de levensgevaarlijke toestanden op de snelwegen.   Aangezien het wel degelijk mogelijk moet zijn om het aantal verkeersslachtoffers te beperken, is het een goeie vraag waarom de politiek daar niet meer werk van maakt (zoals het de vraag is waarom dit onderwerp niet voorkomt in het EU-voortgangsrapport over Turkije). Terrorisme is een hot item in Turkije, maar de laatste tien jaar zijn meer Turken bezweken in het verkeer, dan als gevolg van terroristische aanslagen. Wellicht  komt het omdat er weinig of geen politieke munt uit valt te slaan. Het is nu eenmaal moeilijk om de schuld weg te schuiven naar externe factoren, zoals de ‘rentelobby’ die het voor de AKP gedaan had na de protesten in Istanbuls Gezipark.   Wanneer de overheid zich actief meer in zou zetten om de verkeersveiligheid te vergroten, zou dat de dood van honderden, zo niet duizenden, voorkomen. Dat moet toch de moeite waard zijn. Bovendien maakt een beperking van het aantal ernstige verkeersovertredingen een autorit in en rond de grote Turkse steden tot een minder angstaanjagende belevenis.

Peter Edel is schrijver van De diepte van de Bosporus, een politieke biografie van Turkije (Uitgeverij EPO, Antwerpen, 2012).   Volg Peter Edel ook op Twitter.