Natuurlijk mag VU-docent Saramifar Israël best een apartheidsstaat noemen

Aan de Vrije Universiteit in Amsterdam is het nodige te doen over de manier waarop docent Younes Saramifar Israël, Palestina en het Midden-Oosten behandelt. Hij heeft daarvoor officieel op zijn donder gekregen. Zelfs rector magnificus Jeroen Geurts - overigens geen sociaal maar neurowetenschapper - stuurde een bestraffende mail. Saramifar krijgt didactische begeleiding. Ook posteert de universiteit een waarnemer in zijn collegezaal om te zien of hij niet over de schreef gaat.

Wat heeft dr. Younes Saramifar misdreven? Alle studenten aan de Engelstalige bachelor opleiding geschiedenis moeten bij hem het vak History and Social Sciences volgen. Op de site van de universiteit kondigde hij volgens het AD in niet mis te verstane termen aan, wat zij mochten verwachten. Zijn onderwijs was ‘partijdig, kritisch en zeer geworteld in de koloniale en postkoloniale benaderingen’. 

Saramifar voegde daar de volgende waarschuwing bij:

"Daarom kun je mijn colleges vermijden als je niet kunt omgaan met het feit dat veel West-Europese landen gebouwd zijn op koloniale plunderingen, genocide en onderdrukking. Deze cursus werkt verder vanuit het idee van sociale rechtvaardigheid en erkent dat Israël een apartheidsstaat is. Mijn colleges zijn misschien niet nuttig voor jou als je niet om kunt gaan met de gepassioneerde kritische pedagogie en postkoloniale benaderingen van de geesteswetenschappen."

Dat schoot zijn bazen en bovenbazen op de VU in het verkeerde keelgat. Rector magnificus Geurts: "Ons onderwijs hoort te allen tijde te leiden tot een inhoudelijk, veilig en leerzaam academisch debat. Ik betreur het ten zeerste dat in de gebruikte tekst een politieke stellingname lijkt door te klinken."

Vandaar dat Saramifar onder curatele is gesteld.

Ongetwijfeld gaan er nu 175.000 kippen zonder kop los op X en de geijkte opiniesites. Ze zullen zijn ontslag eisen. Ze  zullen hem neerzetten als een of andere als docent vermomde salafist en haatprediker. Dat is dan een verschrikkelijke misvatting. dr. Younes Saramifar – van Iraanse afkomst – is een internationaal opgeleide antropoloog met een zeer originele benadering van zijn vakgebied die niets te maken heeft met religieuze dogma's of maatschappelijk conservatisme. Dat blijkt overduidelijk uit zijn persoonlijke website. We hebben te maken met een vrije denker maar wel iemand die keuzes maakt op grond van zijn rechtvaardigheidsgevoel en het verdomt die onder stoelen of banken te steken. 

Verdient Saramifar dan geen kritiek? In de toelichting op zijn college waarschuwt hij studenten weg te blijven als zij niet bestand zijn tegen de manier waarop hij de wereldgeschiedenis benadert en in het bijzonder de ontwikkelingen in Palestina. Kijk, ik kan dat flikken. Ik kan schrijven: "Als het je hier niet bevalt, sodemieter je maar op naar Opiniez". Een docent aan een universiteit heeft die vrijheid niet. Van Saramifar mag verwacht worden dat hij elke student welkom heet. En dat hij ingaat op de kritische vragen die hij als het goed is krijgt. Dat is namelijk de kern van het academisch bedrijf.

Wat dat betreft heeft hij terecht op zijn falie gekregen. Maar de Vrije Universiteit en rector Geurts gaan verder. Zij pakken hem ook aan op de inhoud van zijn onderwijs.

Als Saramifar de verwijzing naar Israël als apartheidsstaat uit zijn toelichting had weggelaten, was waarschijnlijk niemand er over gevallen, ook al is de stelling dat veel Europese landen gebouwd zijn op koloniale plunderingen, genocide en onderdrukking op allerlei gronden voor discussie vatbaar. Het is de definitie van Israël als apartheidsstaat die hem in deze tijden van oorlog en geruchten van oorlog de das heeft omgedaan. Wie mijn stukjes over Israël en Hamas kent, weet dat ik daar op inhoudelijke gronden grote moeite mee heb maar je kunt er wel een academisch gefundeerd verhaal over houden, al zullen vele collega's in het vak dan volhouden dat het eenzijdig is.

Zo werkt dat in de sociale wetenschappen. "Geschiedenis is een discussie zonder eind", zei professor Pieter Geijl ooit. Zijn foto staat op de X-pagina van Saramifars collega Wim Berkelaar. Ik ben zelf ten diepste beïnvloed door The Open Society and its Enemies van de Oostenrijkse filosoof Karl Popper, dat ik op mijn 23e met een boekenbon kocht bij de Atheneum Boekhandel in Amsterdam. Iedereen die zich bezighoudt met dekolonisatie van hoger onderwijs, moet dit boek van mij absoluut lezen.

Andere sociale wetenschappers zijn weer sterk beïnvloed door de oude meester Norbert Elias met zijn baanbrekende Civilisatieproces. Of door Pierre Bourdieu van de concepten cultureel en sociaal kapitaal. Zelfs Marx kent nog aanhangers, zoals Thomas Piketty. De sociale wetenschappen kennen vele scholen. Soms vinden er hardhandige discussies plaats tussen aanhangers van uiteenlopende denkrichtingen. Zo hoort het ook. Wrijving levert warmte op en door discussie gaat de wetenschap vooruit.

Younes Saramifar doet dan ook exact waar de Vrije Universiteit hem voor betaalt. Hij doceert met passie. Hij maakt keuzes. Hij betoont zich een vertegenwoordiger van een specifieke school: hij verdedigt de stelling dat Israël een apartheidsstaat is en een voortbrengsel van het kolonialisme.

Het is niet de bedoeling dat studenten aan een universiteit voor zoete koek aannemen wat docenten hun voorhouden. Zij dienen de aangeboden stof zelfstandig en kritisch te verwerken. Zo komen zij tot een eigen, academisch gefundeerde visie. Dat is al zo sinds de twaalfde eeuw, toen studenten in Bologna besloten voortaan via hun gilde, hun universitas, gezamenlijk leraren in te huren.

Een academische instelling is geen plek voor tere zielen. Het zal onvermijdelijk gebeuren dat een intellectuele dieptebom scheuren veroorzaakt in het fundament van je denken. Of dat een drone vol subtiele redeneringen de lanceerinrichting treft nog voor je de raket met jouw waarheid kunt afschieten.

Rector magnificus Jeroen Geurts weet dit zelf maar al te goed. Een paar dagen terug waarschuwde hij tegen zelfcensuur door docenten uit angst voor hun studenten en omgekeerd. Hij deed dat in het universiteitsblad Ad Valvas.  Geurts voegde daar wél aan toe dat voor blind activisme in de collegezaal geen plaats is, al kun je activisme en wetenschapsbeoefening nooit helemaal scheiden. Redacteur Peter Breedveld tekende uit zijn mond op:

“Studenten mogen een docent altijd vragen naar hun bronnen. Maar ze mogen soms ook wat meer vertrouwen hebben in de expertise van de docent. Omgekeerd leren we studenten natuurlijk eveneens om zich op feiten en argumenten te baseren en niet alleen meningen te geven. Dat lijkt me een van de kernpunten van goed academisch onderwijs.”

In dit licht bezien had Geurts zijn docent Saramifar juist in bescherming moeten nemen in plaats van hem zo te kapittelen. Studenten met voldoende intelligentie zijn zeer wel in staat hem het vuur aan de academische schenen te leggen. Wie zich daarop wil voorbereiden, neme eerst kennis van de grote controverse tussen de Midden-Oosten kenners Edward Said en Bernard Lewis. Dat helpt.

En haal die verspieder uit Saramifars collegezaal weg.

Hoe het hoort: een debat uit 1986 dat helaas nog niets aan actualiteit heeft verloren. Edward Said, Bernard Lewis, Christopher Hitchens en anderen debatteren op het scherp van de snede én altijd op niveau.

Voor het overige ben ik van mening dat het toeslagenschandaal niet uit de publieke aandacht mag verdwijnen en de affaire rond het Groninger aardgas evenmin.

Beluister Het Geheugenpaleis, de wekelijkse podcast van Han van der Horst en John Knieriem over politiek en geschiedenis. Nu: wat moeten we doen met de Houthi's?