Deze expeditie naar de toekomst mag wel meer aandacht krijgen

De aandacht voor klimaat, natuur en milieu is de laatste jaren verminderd. Dieren doen er überhaupt niet toe. Oekraïne, Gaza, migratie en woningen beheersen de politieke en maatschappelijke agenda. Met veel emoties en grote woorden. Maar zijn deze problemen werkelijk waar - hoe erg ook - de grootse bedreigingen? 

Jongeren en ouderen wisselen snel van 'voorkeuren' voor ellende en vergeten dat de klimaatcrisis niet alleen ernstige maar ook bijna onomkeerbare gevolgen heeft. Klimaatverandering is de grootste bedreiging voor mensen en andere dieren. Het ontdekken van de grote crises in de wereld is noodzakelijk.

Negentiende-eeuwse ontdekkingsreizigers zoals David Livingstone trokken de wereld in op zoek naar het onbekende, naar de bron van de Nijl en witte plekken op de kaart. Afgelopen zaterdag vertrokken bijna veertig wetenschappers vanuit Punta Arenas, in het zuiden van Chili, richting Antarctica met een omgekeerd doel. Niet om iets nieuws te ontdekken, maar om vast te leggen wat we dreigen te verliezen. Destijds lagen de wereld en toekomst open. Nu lijkt zij zorgwekkend dichtgetimmerd met steeds meer mensen die hetzelfde welvaartsniveau eisen als anderen hebben. De gevolgen zijn destructief en desastreus.

Deze keuze voor meer welvaart gepaard gaande met economische groei hangt nauw samen met antropocentrisme, neoliberalisme en postkoloniale claims. Het antropocentrische denken plaatst de mens centraal en behandelt natuur en dieren als middelen om welvaart van mensen te vergroten. Daardoor worden ecologische grenzen overschreden. De rode lijnen van de natuur zijn verdwenen. Ook nu de ernst van de klimaatcrisis steeds zichtbaarder wordt willen mensen hun consumptiepatroon nauwelijks veranderen. Alles moet steeds meer en beter, met en voor meer mensen. Terwijl de aarde als natuurlijke hulpbron wordt gezien en uitgebuit.

Het neoliberalisme versterkt dit patroon door economische groei en consumptie als vanzelfsprekende doelen te presenteren, terwijl de kosten worden afgewenteld op ecosystemen, natuur, dieren en toekomstige generaties. Ja, ook voor het menselijke dier is deze vorm van modern kapitalisme collectieve suïcide. Postkoloniale claims geven hier een extra lading aan, ongeacht de dramatische gevolgen. Historisch onrecht wordt vertaald in een 'recht' op hetzelfde consumptiemodel dat juist heeft bijgedragen aan uitbuiting en klimaatontwrichting. Iedereen mag dezelfde fouten maken. Een vorm van fout denken: geef slachtoffers de kansen om opnieuw dezelfde immorele wegen te bewandelen.

In plaats van het begrip welvaart te heroverdenken, armoede te bestrijden, migratiestromen te voorkomen door ongelijkheid aan te pakken, de wereldhandel te optimaliseren met wel degelijk morele standaarden (voorkomen van uitbuiting van mensen, dieren en natuur) ontstaat er een nieuwe mondiale strijd om een onhoudbaar ideaal dat in werkelijkheid leidt tot een dystopische vernietiging van de toekomst. Het consumentisme en de focus op de economische belangen leiden niet tot rechtvaardigheid, maar zijn juist voedingsbodems voor verscherpte conflicten en een verergering van de klimaatcrisis. Een wereld waarin misschien alleen wetenschappers en idealisten nog andere brillen durven op te zetten om het mooie plaatje in huiskamers te verstoren. 

Aan boord van de ijsbreker zijn de 40 wetenschappers wekenlang onderweg naar een van de meest onherbergzame plekken op aarde. Geen vlaggen, geen claims, geen triomf, niet voor koning en vaderland en zeker niet uit eigenbelang. Alleen meetapparatuur, boorkoppen en de ongemakkelijke vraag: hoe snel gaat het mis op Antarctica? Want juist Antarctica, het Amazonegebied, de Sub-Sahara en wereldwijd de kustgebieden zijn uiterst kwetsbaar. Daar zouden we het ook over moeten hebben. Dagelijks.

Hoeveel van wat we als vanzelfsprekend beschouwen, zal verdwijnen voordat niet alleen overheden maar ook multinationals, bedrijven, organisatie en consumenten het denken en handelen gaan veranderen? Laten we deze reis volgen. Als een verhaal van Jules Verne. Naar het mogelijk einde van de aarde. De bestemming is de Thwaites-gletsjer in West-Antarctica. Geen exotisch mysterie op te lossen, maar een sleutelstuk in het mondiale klimaatsysteem. Thwaites fungeert als een echt stopblok voor een enorm ijsreservoir. Verliest hij zijn stabiliteit, dan kunnen omliggende gletsjers volgen. De gevolgen daarvan worden niet alleen in Antarctica gevoeld, maar overal: in havens, delta’s en laaggelegen steden overal ter wereld.

Wat deze expeditie extra wrang maakt, is de grote stilte eromheen. De aandacht voor het klimaat taant. Jongeren hebben hun blik gericht op bestaanszekerheid, oorlog en identiteit; ouderen op koopkracht, zorg en veiligheid. Met steeds meer culturele botsingen en harde confrontaties in een hysterische werkelijkheid van groepsdenken. De afgelopen jaren leek er bovendien maar één moreel brandpunt te bestaan: Gaza. Hoe afschuwelijk het leed daar ook is, de disproportionaliteit wringt. Daar worden dagelijks duizenden mensen gedood, maar de klimaatcrisis verwoest structureel, wereldwijd en onomkeerbaar levens - zowel menselijk als niet-menselijk. 

Zo nu en dan komen ook Oekraïne, migratie en woningen in beeld. En de zorg en koopkracht. Allemaal belangrijke zaken, maar hebben mensen door dat er meer rampen komen als we niets of te weinig doen Klimaat, natuur, dieren, biodiversiteit en milieu wegen politiek en emotioneel lichter dan mensenleed. Alles draait om mensen. Veertigduizend doden drukken zwaar op de maag (hoe erg en verschrikkelijk ook), maar de proportionaliteit in onze aandacht is verdwenen. 

Ecosystemen die instorten halen zelden het nieuws. Soorten die verdwijnen krijgen geen vlag, geen mars, geen resolutie, geen rode grens te zien. Covid is vergeten en bij vogelgriep wordt ook niet naar de oorzaken gekeken. De overproductie en overconsumptie gaan vrolijk door. Dansend op de steeds hetere wordende aarde. De onderzoekers zien hoe warm oceaanwater onder het ijs doordringt en het van onderaf uitholt. Geen gelijkmatige smelt, maar scheuren, instabiliteit, verlies van samenhang, een ramp met ongekende kracht.

Straks geen plotselinge catastrofe, maar een opeenstapeling van kleine veranderingen die samen onomkeerbaar worden en onvoorstelbare gevolgen hebben. Dit is meer dan een mening op X of voor de achterban. De Thwaites-expeditie confronteert ons met wat de mens aan het vernietigen is. Zij vaart niet alleen naar smeltend ijs, maar naar een moreel tekortschieten. Naar menselijk falen onder de vlag van de wereld. Ze meet nauwkeurig wat verloren gaat, terwijl onze aandacht elders blijft. Niet omdat het klimaat minder ernstig is, maar omdat het geen gezicht heeft en geen mens is. Geen vijand heeft, geen frontlijn in beeld. Alleen consequenties die sommigen blijven ontkennen.

En toch kunnen we nog steeds iets doen. Elk uitstel maakt het moeilijker, maar wie kijkt, wie luistert en durft te handelen, kan nog verschil maken. Politici, producenten en consumenten, we zijn burgers en zouden meer aandacht moeten schenken aan het klimaat, de natuur en de aarde. Het ijs wacht niet, maar wij wél, we staan niet stil bij de gevolgen van ons collectief falen. En elke keuze die we vandaag maken, telt voor de wereld van morgen. De zon komt morgen op.

Misschien is het verstandig om een wens te doen en ernaar te gaan handelen: bewuster leven op een unieke planeet. Ook met wat meer balans in aandacht van politici, journalisten en burgers.