Dertig jaar vage beloften aan Oekraïne

De afgelopen decennia is Oekraïne op zoek geweest naar sterke vrienden in het westen: de NAVO en de Europese Unie. Maar 83 dagen na de Russische inval staat Oekraïne nog steeds alleen in een oorlog zonder bondgenoten. Hoe kan dat? Journalisten Frederick Mansell en Laurens Samsom doken in de geschiedenis en vertellen in een nieuwe aflevering van de Zembla podcast over hun onderzoek naar de Oekraïense strijd om veiligheid.

Al ruim dertig jaar, sinds de onafhankelijkheid van Oekraïne, maakt het Westen vage afspraken met het land. Zembla reconstrueert dit nauwkeurig in de uitzending ‘Het lot van Oekraïne’. De recente actie van de voorzitter van de Europese Commissie, Ursula von der Leyen, past naadloos in die reeks vage toezeggingen. Ze beloofde Oekraïne een versneld proces tot lidmaatschap van de EU. Maar het is maar de vraag of ze dat kan waarmaken. EU-landen zijn namelijk scherp verdeeld over het lidmaatschap van Oekraïne. 

Budapest memorandum 
Na de Oekraïense onafhankelijkheid in 1991 zijn het de Verenigde Staten die Oekraïne als eerste opzadelen met een papieren belofte. Het land is straatarm, maar er liggen wel duizenden kernwapens op het voormalig Sovjet-territorium. Uit angst voor bendes en wapenhandelaren met slechte bedoelingen, willen grootmachten Verenigde Staten en Rusland de kernwapens zo snel mogelijk ontmantelen. Daar wil Oekraïne wel wat voor terug: een flinke financiële compensatie en garanties over territoriale integriteit. Maar de VS weigeren garanties te geven, bang dat ze daarmee Oekraïne militair moeten bijstaan in geval van een invasie. 

Journalisten Frederick Mansell en Laurens Samsom ontdekken dat in het document dat uiteindelijk wordt getekend - het Budapest Memorandum - een diplomatieke truc is toegepast: in de titel van de Engelstalige versie van het Memorandum krijgt Oekraïne “security assurances”, veiligheidsverzekeringen dus. In de Oekraïense en Russische tekst wordt diezelfde Oekraïense veiligheid “gegarandeerd”. 

Een verschil dat niet in het voordeel is van Oekraïne. Toch wordt het Budapest Memorandum in Oekraïne gezien als iets belangrijks, vertelt Mansell. “De Oekraïners zijn van mening dat als de wereldleiders van drie grote kernmachten zo’n document tekenen dan heeft dat een waarde en is dat politiek bindend. Dus moeten ze er ook naar handelen. Maar dat is niet waar gebleken.” Luister naar de rest van dit verhaal in de Zembla Podcast: 30 jaar vage beloften.