Depressie, wat is dat eigenlijk?

Onlangs overleed Robin Williams. De clown die de wereld liet bulderen en schateren. De acteur ook die ons met briljant spel imponeerde en ontroerde. Zijn dood lijkt, naar verluid, zelfgekozen als gevolg van depressiviteit. Velen van ons begrijpen niet waarom zo’n succesvol feestbeest en pretmaker als Robin Williams onder een depressie kon lijden. Hij had toch alles? Talent in overvloed, succes, liefde en rijkdom. Hij werd bemind en bejubeld door zowel zijn publiek als collega’s. Waarom kon juist hem dit overkomen?

Het antwoord is verbazend eenvoudig. Het heeft niets met rationele redenen als ogenschijnlijk perfecte uiterlijke omstandigheden te maken. Die doen er bij deze afschuwelijke ziekte, die je overvalt, ineens allemaal niet meer toe. Noch is het een gevolg van veronderstelde persoonlijke tekortkomingen. Niemand kiest ervoor depressief te zijn. Depressie kiest jou.

Erfelijke factoren Het kan ons allemaal overkomen. Een op de zeven mensen krijgt ermee te maken. Ongeacht leeftijd, geslacht, graad van intellect of maatschappelijke status. Ja, zelfs als je prins Claus heet. Soms spelen erfelijke factoren een rol, maar ook biologische processen in het brein of onverwerkte traumatische ervaringen uit het verleden – zoals een echtscheiding of het verlies van een dierbare – kunnen een rol spelen. Net als geestelijke of lichamelijke terreur. Of het krijgen van een baby. Soms is er zelfs geen reden te vinden.

Wat depressie inhoudt is amper uit te leggen. Je begrijpt het pas als je het hebt meegemaakt. Ik ben arts noch psycholoog, maar ik ga het, als ervaringsdeskundige, toch proberen. Bij een depressie is er niets meer waar je blij van wordt. Nergens haal je meer vreugde uit en niks interesseert je nog. Je bent onverschillig in alles. Depressiviteit is een aanhoudende staat van bodemloze inktzwarte somberheid. Je leeft mentaal in een hel.

Vervlakking Depressie is niet hetzelfde als verdriet, maar kan er wel het gevolg van zijn. Zo kan iemand die verdriet heeft wel nog lachen om een hilarische situatie. Waarbij gedurende dat lachen het verdriet voor even niet gevoeld kan worden. Omdat je tijdens lachen namelijk geen geestelijke pijn kunt ervaren. Lachen is inderdaad gezond. Depressie ontneemt je zelfs de lach. Anders dan verdriet, waarbij je nog wel emoties voelt, kenmerkt depressie zich door hopeloosheid en vervlakking van gevoelens.

Een vorm van gevoelloosheid waarbij je zelfbeeld keldert. Je voelt je letterlijk nutteloos, waardeloos en – continu – diep neerslachtig. Alle levenslust lijkt je te hebben verlaten. Het bestaan ervaar je als een zware last die je overal mee naartoe zeult. Het is een staat van geestelijke pijn die zo hevig kan zijn dat je hem maar wat graag zou inruilen voor fysieke pijn. Of zelfs het gemis van een ledemaat. Alles heb je ervoor over om die donkere droefheid die je gevangen houdt, niet meer te ondergaan. Wanneer de diepe triestheid meedogenloos aanhoudt, kan zelfs de wens ontstaan om er maar niet meer te zijn. Zodat je de nimmer aflatende pijn niet meer hoeft te voelen. Het is de moedeloze gesteldheid die daadwerkelijk levensbedreigend is.

Niets interesseert je nog Depressie vreet energie. Trekt je leeg. Zelfs de gave om simpele problemen op te lossen, is verdwenen. Het ontneemt je de vaardigheid om helder en systematisch te denken. Je wordt zelfs in kleine beslissingen totaal besluiteloos en er komt niets meer uit je handen. Al je krachten lijken verloren en je ziet geen uitkomst meer. Niets interesseert je nog, geen krant, geen tv, geen speelfilm, geen muziek, geen wereldnieuws, en ook je omstanders laten je koud.

Je voelt je schuldig jegens je dierbaren en je voelt je tot last. En dat ben je ook, want leven met een depressief iemand is loodzwaar. Je valt af. Geen gerecht smaakt je nog. Je functioneert niet meer. Je verwaarloost alles, anderen en jezelf. Je bent altijd moe. Doodmoe. De motivatie om jezelf op te pakken om te gaan sporten (wat een heel goed medicijn kan zijn tegen depressie) of om überhaupt de deur nog uit te gaan, kun je niet meer opbrengen. Ook de zelfdiscipline om toch maar aan het sociale leven deel te nemen is vergaan. Niets van wat anderen te melden hebben, komt nog bij je aan. Geen glimlach, liefkozing of schouderklop brengt je enige troost. Je bent te ver weg binnenin met overleven bezig.

Inwendig schreeuw je om hulp Inwendig schreeuw je om hulp maar tegelijk wil je met rust gelaten worden. Goedbedoelde, liefdevolle pogingen van partners, familie, vrienden en omstanders om je op te beuren hebben een averechts effect. Omdat ze geen flauw idee hebben van wat je meemaakt, voel je je onbegrepen, hetgeen de verwijdering nog sterker maakt. Je trekt je terug. Geen vakantie, feestje of ontroerend muziekstuk kan je nog bekoren. Omdat de oorlog in je hoofd je overal achtervolgt. En alleenheersend de allesbepalende boventoon voert. Je snapt de vrolijkheid van anderen niet en ontwijkt die.

Is er dan niets wat al die dierbaren voor je kunnen doen? Toch wel. Ze kunnen je laten praten en naar je luisteren. Luisteren, zònder je van advies te dienen. Vooral géén goede raad! En ook geen medelijden. Simpelweg gehoord worden helpt als je aan de grond zit. Als je schaakmat staat. Dit luisterend oor is ook het signaal van je omgeving dat jouw depressiviteit er mag zijn. Dat brengt enige verlichting. Het verzacht de schuld en schaamte die je voor je ziekte voelt. Want dat is depressie, een ziekte. Een geestesziekte die wel degelijk kan genezen. Heel veel mensen deden dat al. Met groot succes. Ook al zullen er in sommige gevallen residuen blijven. En bestaat er een kans op terugval.

Vernietigende denkpatronen Wat kun je doen als je gegrepen bent door deze hel? Wacht niet af. Zoek professionele hulp. Met therapieën kunnen je vernietigende denkpatronen gekeerd worden. Door je gedachten op waarheid te onderzoeken kunnen destructieve denkwijzen ontkracht worden. En kunnen vervangende, helende denkpatronen je weer gezond maken. Voor sommigen zijn ook medicijnen een grote uitkomst, al lijken die niet in alle gevallen geheel zonder risico.

En wat kun je zelf doen als je geen baat vond bij therapie? Je kunt de pijn aanvaarden. Door hem volledig te voelen. Laat hem niet voor 99 maar voor 100 procent toe. De droefheid mag er van je zijn. Oké, daar is misschien wat lef voor nodig, maar als je je verzet tegen je pijn opgeeft, ‘goedvindt’ dat hij er is en hem nadrukkelijk doorleeft, ga je merken dat ie geleidelijk aan kracht verliest. Het is dit verzet dat een niet te onderschatten deel van het leed uitmaakt. En, heel belangrijk, blijf in het nú.

Doorvoel de pijn Verwerp terroriserende gedachten over het verleden en angsten voor de toekomst door in het nú te blijven met je denken. En onderga vrijwillig datgene wat er nú gevoeld moet worden. Het is er. Geef je weerstand op en doorvoel de pijn. Compleet. Dit staken van je verzet tegen je zielenleed lijkt doodeng omdat je denkt dat daarmee de pijn verergert. Maar alleen wanneer die pijn door-en-door beleefd mag worden, blijkt ie juist langzaamaan aan intensiteit te verliezen. De pijn wordt er dragelijk door. “What you resist, will persist” luidt het Engelse spreekwoord. Dat waartegen je je verzet, houd je in stand.

Net als bij verdriet, dat ook door intense protestloze beleving aan kracht verliest, is ook het aanvaarden van je zielenpijn de weg naar het eerste zonnestraaltje. En juist dat eerste zonnestraaltje aan de horizon brengt die verloren gewaande hoop bij je terug. Het is het begin van je genezing. En elk sprankje nieuwe hoop is dan een godsgeschenk voor je. Want je ontdekt dat er toch een weg terug is.

Oordeel nooit Heb je zelf nog nooit te maken gehad met depressie, en ik heb het hier niet over een paar weekjes down zijn, prijs jezelf dan gelukkig. Letterlijk. Want je bent gespaard gebleven. Heb begrip voor hen die er mee leven. En oordeel nooit over hen die dat niet meer konden. Ze hebben gestreden tot er geen enkele andere route meer overbleef. Ze waren het strijden moe.

Voor alle duidelijkheid tot slot: laat helder zijn dat ik met dit stukje slechts enig inzicht heb willen verschaffen in de belevingswereld van iemand die met depressie leeft. Er zijn allerlei gradaties en vormen. Erger en minder erg. Dit was mijn perspectief. Medemensen die in zware psychische nood verkeren, adviseer ik maar één stap: zoek professionele hulp! Er is helemaal niets om je voor te schamen.

Je koos er niet voor. Het Koos jou.