De wereld op zijn kop

In een Brabantse krant legt een kippenboer, die anoniem wil blijven, uit dat besmettingen met vogelgriep moeilijk te voorkomen zijn. Hij zegt: “Tot op heden is het altijd terug te herleiden naar wilde vogels. Het is nooit van bedrijf naar bedrijf gegaan. Maar er zitten er teveel in Nederland. De populatie is enorm groot. En daar kunnen wij als boeren weinig aan doen.”

Het zou grappig zijn als het niet zo ernstig was. Overvliegende vogels laten iets vallen, en dat komt dan op de een of andere manier in de stal terecht. Dat is de oorzaak van de vogelgriep. Het is de wereld op zijn kop. Het zijn kennelijk niet de miljoenen kippen, varkens en geiten die opeengepakt zitten in stallen. De dreiging zit niet in de dichtheid van onze eigen veehouderij, maar in een voorbijvliegende gans! Het is de schuld van de natuur!

Decennia aan onderzoek laten zien dat grootschalige, dicht op elkaar gepakte veehouderij de risico’s op zoönosen vergroot. En de provincie Noord-Brabant behoort al arenlang tot de regio’s met de hoogste veedichtheid van Europa. Economisch mag dat veel gebracht hebben, de volksgezondheid heeft de rekening meermaals gepresenteerd gekregen. Tussen 2007 en 2010 was er de Q-koorts epidemie, die vooral in Noord-Brabant woedde. De ziekte sprong van besmette melkgeiten over op mensen, met duizenden langdurig zieke mensen, tientallen doden en grote maatschappelijke schade tot gevolg. Geen incident, maar een symptoom van een structurele kwetsbaarheid. Waar veel dieren op elkaar zijn gepakt, ontstaan openingen voor virussen en bacteriën om heen en weer te bewegen, tussen dieren onderling, maar soms ook naar de mens.

En nu dus weer de vogelgriep. Die komt niet ”uit de lucht vallen.” De recente uitbraken bevestigen het grote risico. Het klopt dat wilde vogels een rol spelen in het verspreiden van het virus. Maar de kern van het probleem ligt niet in de wilde vogel maar in de manier waarop de intensieve veehouderij functioneert. Dieren zitten in grote aantallen in gesloten systemen die kwetsbaar blijven voor insleep van ziektekiemen. Een enkel besmet virusdeeltje kan in een stal met honderdduizend kippen binnen korte tijd een explosie van de ziekte veroorzaken. Daar zit het probleem! Niet in de overvliegende wilde vogel bij de vogeltrek naar het Zuiden.

Los van de ziekte-uitbraken als vogelgriep zijn er de “stille” effecten die niet zo zichtbaar zijn, maar wel zwaar wegen. Ammoniak, endotoxinen, stank en fijnstof uit stallen beïnvloeden de luchtkwaliteit en de longgezondheid van omwonenden. Jaar na jaar laten meldingen zien dat bewoners van veerijke dorpen meer luchtwegklachten ervaren en dat kinderen vaker longfunctieverlies laten zien. Het debat blijft echter vaak hangen bij economische belangen, terwijl kosten van gezondheid bij huisartsen en ziekenhuizen terechtkomen. Fascinerend hoe vertegenwoordigers van de veesector de oorzaken van epidemieën en andere gerelateerde problemen buiten zichzelf zoeken en de oorzaak waar zij zelf invloed op hebben buiten schot laten.

Veedichtheid doet ertoe, niet als verwijt naar boeren maar als bewezen feit uit de dier- en gezondheidswetenschappen. De mogelijke maatregelen zijn al vaak genoemd: beperk verdere schaalvergroting, investeer in bioveiligheid, erken gezondheid als centraal beleidscriterium, versnel de transitie naar minder intensiteit etc. En toch gebeurt er te weinig. 

Mijn verwijt gat niet in de eerste plaats uit naar de boeren. Hoewel ook zij een verantwoordelijkheid hebben, is het voor hen ook een strijd om een goede boterham. Om een toekomst voor hun bedrijf en hun kinderen. Mijn verwijt gaat naar politici die weigeren om werkelijk structurele oplossingen door te voeren. Om de problemen bij de wortel aan te pakken, en daarmee ook de boeren een zekere toekomst te bieden, binnen of buiten de agrarische sector. 

Tijd voor een regering die dat gaat doen! Tot die tijd houd ik mijn hart vast, en kijk met nieuwe argwaan naar iedere overvliegende meeuw. Niet omdat hij gevaarlijk is, maar omdat ergens, in een stal daaronder, iemand alweer klaar staat om hém de schuld te geven. De wereld op zijn kop.