De VVD gijzelt al direct weer de formatie

Bij de start van de verkenning is het al duidelijk: de VVD zegt stabiliteit te willen, maar blokkeert de formatie met de rechterhand op een electorale eed die vooral het land schaadt. Wie anderen verwijt dat ze het land onbestuurbaar maken, zou eerst naar het eigen politieke handelen moeten kijken. 

De liberalen zeggen altijd te staan voor bestuurlijke verantwoordelijkheid. Maar in de praktijk doet de partij nu precies het tegenovergestelde. Door GroenLinks-PvdA bij voorbaat uit te sluiten van samenwerking, blokkeert de VVD de vorming van een stabiel kabinet, destabiliseert ze het land en zet ze de kiezer klem. Wat ooit een goedkope verkiezingsleus was voor een aantal zetels, is verworden tot abjecte politieke chantage.

Ons politieke stelsel is gebouwd op samenwerking. Kiezers verdelen de macht, partijen moeten vervolgens zoeken naar meerderheden in de Tweede Kamer en liefst ook in de Eerste. Dat vraagt om onderhandeling, flexibiliteit en realiteitszin. Niet om het trekken van rode lijnen die al vóór de formatie de ruimte wegnemen.

In Nederland hoort regeren liefst te gebeuren op basis van een akkoord op hoofdlijnen, niet met dichtgetimmerde compromissen. De Kamer moet weer kunnen functioneren als volksvertegenwoordiging, niet als applausmachine van de coalitie. Dualisme, heet dat en het is precies wat de kiezer wil: een kabinet dat regeert, en een parlement dat controleert. Met wisselende meerderheden per thema, afhankelijk van de inhoud. Met een stabiel kabinet dat richting geeft.

Door partijen uit te sluiten, zeg je eigenlijk tegen sommige kiezers: jullie stem telt minder mee. Dat is ondemocratisch en arrogant. En laten we eerlijk zijn: het heeft zelden iets te maken met principiële verschillen, en alles met electorale berekening. Uitsluiten is een manier om te zorgen dat je eigen partijprogramma zo min mogelijk verwatert, een vorm van egoïstische politieke zelfbescherming.

Dat betekent niet dat elke partij automatisch geschikt is voor regeringsdeelname. De PVV bijvoorbeeld heeft inmiddels twee keer laten zien bestuurlijk onbetrouwbaar te zijn. In 2012, toen Wilders het Catshuisoverleg liet klappen, en vorig jaar, met een reeks onervaren bewindslieden en Wilders die zijn kiezers en Nederland weer in de steek liet. Dat zijn inhoudelijke argumenten om terughoudend te zijn met de partij zonder leden maar met Geert aan het roer. 

Maar bij GroenLinks-PvdA gaat het daar niet om. De VVD gebruikt de deels uitgesproken wens van kiezers voor 'rechts beleid' als excuus om links geheel uit te sluiten, terwijl de verhoudingen in de Kamer juist vragen om brede samenwerking. Over rechts zijn de verschillen met JA21 groot, en de bestuurlijke ervaring daar is dun. De kans op weer een NSC debacle is groot. De VVD weet dat - en toch houdt ze vast aan een harde blokkade die vooral bedoeld is om gezichtsverlies te voorkomen. 

Het gevolg: de formatie zit nu al muurvast. Op dag 1. De partij die altijd stabiliteit predikt, veroorzaakt juist politieke verlamming. En het risico is duidelijk: als dit nog lang doorgaat, zitten we in 2026 alweer bij de stembus. Niet omdat het nodig en verstandig is, maar omdat één partij bang is om over de eigen schaduw heen te stappen.

De kiezer heeft allang laten weten wat hij wil: een kabinet dat eindelijk aan het werk gaat om de vele crises en problemen daadkrachtig samen aan te pakken: zorg, wonen, klimaat, economie, natuur, onderwijs, migratie, defensie, dierenwelzijn, veiligheid en noem ze maar op. Een internationale polycrisis vraagt na twee verloren jaren om Nederlands optreden in binnen- en buitenland. Herstel van aanzien, sorry Dick, en weer goede wetten.

Compromissen sluiten past in de parlementaire historie van dit land. Een kabinet dat niet leeft van puberale posts op social media voor de achterban en niet alleen aan politieke marketing doet met electorale macho spierballentaal in soundbites. 

'Ga gewoon regeren en controleren. Daar worden jullie voor betaald', dat denkt de meerderheid van kiezers. Geen spelletjes meer, maar beleid van vier partijen waar je dus ook compromissen zult moeten sluiten en voorstellen aan beide parlementen gaat voorleggen.

Natuurlijk vraagt totstandkoming van een kabinet van alle partijen realiteitszin en de anderen wat - soms veel - gunnen, kijkende naar de realiteiten van achterbannen en haalbaarheden. Politiek bedrijven is geen college geven over ethiek, het morele gelijk, macht of economie, het gaat om problemen oplossen en kansen pakken.

D66, CDA en GroenLinks-PvdA zullen veel water bij de wijn moeten doen op thema's waar ze best hoofdpijn over hebben. De VVD moet ook inzien dat ze geen 76 zetels hebben en dat er geen eerste kabinet Yeşilgöz is. Ook de liberalen zullen zich op thema's moeten schikken.

De VVD kan zich blijven verschansen achter strategische uitsluiting, maar dat is geen goed leiderschap. Het is laf, berekend en gebaseerd op eigen belang. Yeşilgöz zal ,als zij vasthoudt aan haar gijzeling, niet de geschiedenisboeken halen als een groot politica. De op hoge hakken staande liberale straatvechtende come back vrouw moet laten zien dat ze ook kwaliteiten heeft om als liberale CEO en leider Nederland samen met anderen vooruit te helpen.

Mogelijk dat Jetten, Bontenbal, Klaver en Yeşilgöz wel applaus krijgen van historici, sociaal wetenschappers, filosofen en vooral van redelijke burgers als zij boven zichzelf weten uit te stijgen en na een tragisch-komisch slecht radicaal rechts kabinet nu laten zien wat bestuur en beleid wel is. Leiderschap is durven regeren met wie de kiezer naar voren heeft geschoven, ook als dat zeer moeilijk is, eveneens als het niet lekker uitkomt in de peilingen straks bij de gemeenteraadsverkiezingen.

Wie breekt die betaalt, maar het zou ook zo maar kunnen dat wie rigide en op basis van slechte intenties onderhandelingen gijzelt en blokkeert afgestraft wordt. Dan is het over en uit voor de partijleider van de VVD. En wordt straks de PVV weer de grootste partij.

Timmermans heeft verantwoordelijkheid genomen. Nu mogen de VVD leiders dit doen door te gaan overleggen. Als Yeşilgöz en haar team van kroonprinsen daadwerkelijk ook verantwoordelijkheid willen tonen, dan moeten ze direct stoppen met de kinderachtigheid van 'met jou spelen we niet' en het ondemocratisch blokkeren van de gewenste en enige stabiele coalitie. Beginnen met praten en niet zeuren en dreigen. 

Want een partij die anderen verwijt dat ze het land onbestuurbaar maken, zou er goed aan doen niet zelf aan foute spelletjes mee te doen die ten koste gaan van alles wat kiezers lief is. De campagne is over, nu moeten ze gewoon aan de slag. Werk aan de winkel. 'Geen gelul, gewoon voetballen', zoals een trainer ooit zij. In dit geval ophouden met zeuren, bokshandschoenen uit en gewoon regeren met rationaliteit, rede en redelijkheid.