De verkiezingsuitslag in Polen is ook winst voor de EU

Een Poolse die al jaren in Nederland woont maar nog wel in eigen land mag stemmen, zegt het zo: "Ik ben blij met de vrijheid en de verdraagzaamheid in Nederland. Tegelijkertijd hecht ik aan de geschiedenis van de tradities van Polen." En er volgt een verhaal over dorpsfeesten en familiezin.

Beter kan de tweespalt in Polen niet geïllustreerd worden. Met de uitslag van de verkiezingen van afgelopen zondag lijkt de liberale stroming te hebben gewonnen. Oppositieleider Donald Tusk heeft weliswaar geen meerderheid maar wel de meeste kans een coalitie te vormen, die voor een liberale en internationale – dus pro-Europese – koers is.

Het Burgerplatform van Tusk vertegenwoordigt een van de twee gezichten van Polen, dat van een naar buiten en naar het Westen gerichte moderne samenleving. Het andere gezicht is dat van de rechts-nationalistische partij PiS (Recht en Rechtvaardigheid) van premier Mateusz Morawiecki, die de verkiezingen weliswaar gewonnen heeft maar lastig een regering kan vormen. Dat druist in tegen de trend die de afgelopen jaren in Polen- en in andere Midden-Europese landen – vorm begon te krijgen.

Nadat het IJzeren Gordijn was opengetrokken en de landen van het voormalige Sovjet-blok lid waren geworden van de EU heerste de verwachting dat al die nieuwkomers snel net zo modern en vooruitstrevend zouden worden als de rest van Europa. Tekenend was dat de Pool Tusk voorzitter van de Europese Raad – ‘Europees president’ – werd.

Het liep anders. Er ontstond een ‘bjorstborder’ tussen Midden- en West-Europa (analoog aan de ‘knoflookgrens’ tussen Noord- en Zuid-Europa). Aan de oostkant van die bjorstborder de nieuwe leden van de Europese Unie, die wel graag de lusten hebben van ‘Brussel’ maar moeite hebben met de lasten.

Een van de klachten betreft de bedilzucht van de Europese Unie, die zich tot in detail bemoeit met aan welke eisen het beleid van landen en van het bedrijfsleven moet voldoen. Belangrijk punt was de bemoeienis van Brussel met het door de regering steeds meer aan banden leggen van de media en de rechterlijke macht in Polen, het tegenwerken van oppositiegroepen en de onderdrukking van minderheden. Een zaak van Polen zelf, niet van de Europese Unie, vindt PiS.

Te lang was Polen een speelbal op de golven van de geschiedenis. Waren het niet de Habsburgers, dan waren het wel de Duitsers of de Russen die de Polen onder de knoet hielden. Eindelijk is het tijd dat de Polen hun eigen keuzes maken. En nu zou Brussel hen de wet voorschrijven?

Dat de regels vanuit de Europese hoofdstad iets anders zijn dan de oekazes uit Moskou, is bijzaak, het gaat om het gevoel. Al te kritisch wil Warschau ook weer niet worden, gezien de miljarden die het als steun uit Brussel krijgt. Laat staan dat sprake is van een Polxit.En dan is er nog het punt van immigratie, waarvan een groot deel van de Polen niets moet hebben, ondanks tekorten aan arbeidskrachten. Polen lapte zelfs de meest algemene afspraken over migratie aan zijn laars.

Warschau vindt dat het recht van spreken heeft. Polen is niet een van de kleine Baltische staten, zelfs geen Hongarije, maar een grote speler, een land met veertig miljoen inwoners in het hart van Europa. Waarvan het belang door de oorlog in Oekraïne alleen maar groter is geworden.

Polen heeft al een van de sterkste legers binnen de Europese Unie en dat leger zal de komende jaren alleen nog maar groter worden. Warschau wil de defensie-uitgaven en het aantal soldaten verdubbelen. Poolse jongemannen staan in de rij om de trainingen te kunnen volgen. Niet in de laatste plaats dankzij propaganda waarin de dappere Polen altijd heldhaftig hun eigen vrijheid hebben bevochten.

Het helpt ook dat het Polen economisch voor de wind gaat, hoewel ook hier de inflatie een probleem begint te worden. Na het verdwijnen van het communisme kregen de Polen het ondernemerschap snel onder de knie. Poolse werknemers zijn gewild en steeds beter opgeleid. De Poolse economie groeit zelfs zo snel dat Polen verwacht dat de economie rond 2030 groter zal zijn dan de Britse. Iedere Pool is er materieel op vooruitgegaan en de werkloosheid is niet groter dan 3 procent.

In tegenstelling tot Duitsland heeft Polen de digitale revolutie snel opgepikt. Met Duitsland heeft Polen dan weer gemeen dat kleine en middelgrote ondernemingen een belangrijke rol spelen, net als de Mittelstand in Duitsland die bijdroeg aan het Wirtschaftswunder. Poolse ondernemingen profiteren van een sterke binnenlandse markt. De buitenlandse investeringen stijgen omdat Rusland is weggevallen en omdat Polen in het hart van Europa ligt.

Op grond hiervan was een verwachting dat regeringspartij PiS de verkiezingen zou winnen. Ook al omdat een groot deel van de Pools bevolking – zeker op het platteland – hecht een familie- en gezinswaarden, daarbij op het rechte pad gehouden door de behoudende rooms-katholieke kerk. Die neemt een belangrijke plaats in. Polen hadden in tijd van fascisme en communisme weinig ander houvast.

Om duidelijk te maken hoe ze hecht aan traditionele waarden – en uiteraard om kiezers te winnen – kwam PiS met ‘cadeautjes’ als het verlagen van de pensioenleeftijd en het verhogen van de kinderbijslag. Toch leek het vlak voor de verkiezingen een nek-aan-nekrace te worden. Niet alle Polen applaudisseren voor PiS en staan achter de behoudzucht van de partij van premier Morawiecki. Zondag 1 oktober ging nog een miljoen Polen de straat op om te protesteren tegen de afbrokkelende democratie.

Vlak voor de verkiezingen kwam daar een conflict bij tussen de Poolse strijdkrachten en de regering. Twee legerleiders stapten op omdat ze door het ministerie van Defensie niet waren ingelicht over het versterken van de grens met Belarus en over de rol van Polen na de aanval van Hamas. Ook zou de legerleiding bezwaar maken tegen de inzet van de Poolse strijdkrachten in de verkiezingscampagnes van de regering.

Het was kennelijk voldoende voor veel Polen een andere keuze te maken dan die voor de eurokritische PiS-partij en zijn bondgenoten.  Dat betekent winst voor de Europese Unie, die met de uitgesproken eurokritische Victor Orban in Hongarije en de net gekozen Moskou-gezinde Robert Fico in Slowakije toch al genoeg te stellen heeft.