De Trumpisering van Europa

Of de Europeanen het nu leuk vinden of niet, Donald Trump heeft nu al invloed op de politiek van de EU. Zijn terugkeer aan de macht heeft niet alleen de aandacht van de Europese leiders gericht op het aan de kant houden van Amerika op het gebied van regionale veiligheid en trans-Atlantische handel, maar heeft ook de publieke opinie over buitenlands beleid en andere kwesties radicaal veranderd.

De overheersende stemming onder Europeanen over Trump 2.0 is er een van pessimisme. Dit is een van de bevindingen van een groot nieuw onderzoek dat is uitgevoerd door de European Council on Foreign Relations (ECFR) in 11 EU-lidstaten plus Groot-Brittannië, Zwitserland en Oekraïne. Maar deze negativiteit en de onderliggende scepsis over het beleid van Trump beschermt Europa niet tegen de gevolgen van een veranderd Washington - of, sterker nog, de export van “Trumpisering”, zoals we het kunnen noemen. Europa is al op drie belangrijke gebieden aan het verschuiven.

Ten eerste is, mede dankzij Trump, de Europese mening over vrede in Oekraïne verscherpt. In elk Europees land dat door ECFR is ondervraagd, wordt een compromis - in plaats van een Russische of Oekraïense overwinning - nu gezien als de meest waarschijnlijke uitkomst van de oorlog. Dit geldt zelfs voor landen als Estland, waar de opinie zes maanden geleden nog sterk was gericht op een Oekraïense overwinning. Militaire tegenslagen kunnen één factor zijn achter deze verschuiving, maar de belofte van Trump om vrede te brengen in de regio is waarschijnlijk een andere. 

Ten tweede leidt het transactionele karakter van de nieuwe president ertoe dat Europese burgers een pragmatischer benadering van buitenlands beleid accepteren - vooral als het gaat om hun relatie met de VS. De heersende opvatting in grote delen van Europa is tegenwoordig dat Washington niet langer een “bondgenoot” van de EU is. Voor velen, inclusief de landen in traditionele trans-Atlantische bolwerken zoals Denemarken en Polen, is hun oude bondgenoot aan de overkant van de Atlantische Oceaan nu slechts een “noodzakelijke partner”. Dit is een opmerkelijke verschuiving, die wijst op een mogelijk onherstelbare breuk in de Westerse Alliantie. 

Ten derde, en misschien wel het meest voor de hand liggend, is het enorme momentum dat Trump heeft gegeven aan de extreemrechtse beweging in Europa en het MAGA-achtige beleid dat veel partijen in hun land willen invoeren. De interventies van Elon Musk ter ondersteuning van partijen, waaronder de Duitse AfD, heeft de eens zo marginale standpunten gelegitimeerd en bij leiders zoals Alice Weidel het geloof aangewakkerd dat ze bij de komende verkiezingen hun vorige hoogtepunten kunnen overtreffen. Hoewel dit misschien niet genoeg is om ze in de regering te krijgen, groeit hun populariteit toch en het resultaat zou een verdere verschuiving van de Europese mainstream naar rechts kunnen zijn - vooral over onderwerpen als migratie, klimaat of gender en gezin.

Er zijn echter grenzen aan hoe ver het Trump-effect zou kunnen reiken.   

Neem de oorlog in Oekraïne. De nu wijdverspreide opvatting dat er via onderhandelingen een akkoord zal worden bereikt, betekent niet noodzakelijkerwijs dat de Europeanen de aanpak van de Amerikaanse president om tot een akkoord te komen blindelings zullen steunen. In Estland, het Verenigd Koninkrijk, Polen, Denemarken, Duitsland en Portugal bijvoorbeeld geloven veel burgers die een compromis als de meest waarschijnlijke uitkomst van het conflict zien, ook dat een Oekraïense overwinning het beste zou zijn voor hun land en voor de vrede in de wereld. Hoewel het waar is dat het voor Kiev erg moeilijk zou zijn om de strijd voort te zetten in het geval dat de VS de militaire hulp zou terugschroeven, zouden de Oekraïners troost moeten putten uit de wetenschap dat velen in Europa naast hen staan als bondgenoten en voorstanders van een stabiele en rechtvaardige vrede.

De Europeanen erkennen nu ook dat een pragmatische en transactionele aanpak nodig is in de toekomstige omgang van de EU met de VS - in zekere zin een afspiegeling van hoe Trump de relatie van Amerika met de EU ziet. Dit is met name relevant in de context van een dreigende handelsoorlog en de dreiging van tarieven tegen het blok. Mocht dit werkelijkheid worden, dan zullen de Europese leiders misschien merken dat ze de steun van het publiek aan hun kant kunnen houden wanneer ze potentiële compromissen sluiten, zoals de toezegging om meer Amerikaanse energie te kopen of om samen met de VS de Chinese economische dreiging het hoofd te bieden. Maar dat zal alleen acceptabel zijn als de leiders voet bij stuk houden wat betreft het beschermen van de Europese waarden en de vaste positie van hun burgers ten opzichte van redline-kwesties rond democratie en mensenrechten. Pragmatisme op het wereldtoneel is oké, maar cynisme en schadelijke compromissen zijn dat niet. 

Er is ook geen garantie dat Europees extreemrechts door glazen plafonds zal breken als gevolg van de terugkeer van Trump en de interventies van zijn inner circle. In de onmiddellijke nasleep van de verkiezingsoverwinning van de president bleek uit onze peiling dat meer dan een derde van de aanhangers van de AfD in Duitsland en het Rassemblement National in Frankrijk zijn terugkeer als een “slechte zaak” voor hun land zien. Als de regering-Trump een handelsconflict met Europa begint of een verwoestende regeling tussen Oekraïne en Rusland tot stand brengt, kan politieke aansluiting bij het nieuwe team in Washington snel een risico worden voor Marine Le Pen, Geert Wilders, Giorgia Meloni en anderen op rechts. Op dit moment genieten ze alleen nog maar van de roes van de wittebroodsweken. 

De “Trumpisering” van Europa is een feit - maar de effecten moeten nog duidelijk worden. Voor pro-Europeanen is er een strijd te winnen en zijn er nieuwe kansen: voor EU-leiders om pragmatisme in hun buitenlands beleid aan te leren en te vestigen; om kiezers duidelijk te maken wat er op het spel staat met de verschillende soorten vrede voor Oekraïne en Europa's buitensporige afhankelijkheid van de VS voor veiligheid; en om zich te onderscheiden van extreemrechts en het politieke debat opnieuw vorm te geven.