De toekomst van de veehouderij is al begonnen: bij boeren die goed houden

Door: Lesley Moffat en Marjolein de Rooij

Elk jaar sterven honderdduizenden dieren in stalbranden of bij dierziekte-uitbraken in Nederland. Toch verandert er nauwelijks iets in het landbouwbeleid. Gelukkig laten pioniers als de boeren van Goedgehouden zien dat een diervriendelijke, extensieve veehouderij wél mogelijk is en noodzakelijk om de sector én de samenleving te beschermen.

Afgelopen week stierven zevenhonderd varkens in een stalbrand in Susteren, Limburg. Levend verbrand, opgesloten achter metalen hekken. Een paar dagen later werden 125.000 kippen vergast vanwege een nieuwe vogelgriepuitbraak. En toch: geen Kamerdebat, geen beleidswijziging, nauwelijks publieke verontwaardiging. Hoe kan dat? Waarom telt dierenleed nooit mee als het intensieve veehouderijsysteem zelf faalt?

In de bestuurskunde heet het een triggering event: een schokkende gebeurtenis die zó veel maatschappelijke woede oproept dat beleid wél verandert. De olieramp met de Exxon Valdez leidde tot strengere maritieme wetgeving. De moord van George Floyd in 2020 zette de Black Lives Matter-beweging wereldwijd op de agenda. En de Toeslagenaffaire bracht systemische fouten bij de Belastingdienst boven water. Maar bij dieren blijft de stilte oorverdovend.

Elk jaar sterven in Nederland gemiddeld 143.000 dieren in stalbranden. Het woord dat ervoor gebruikt wordt ‘incident’ is geen neutrale term. Het is de taal van de lobby. Door een tragedie als een technisch ongeluk te framen, wordt voorkomen dat iemand de structurele oorzaken durft te benoemen: megastallen zonder vluchtwegen, bouw op landbouwontwikkelingsgebieden ver weg van toezicht, elektrische luchtwassers die branden veroorzaken of versnellen.

Zelfs de verplichte IKB-controles, keuringen die bedoeld zijn om stalbranden te voorkomen, blijken onvoldoende. Ook in stallen die volgens IKB ‘veilig’ zijn, breken branden uit. Dat laat zien dat er iets grondig mis is met het systeem zelf. Zolang de oorzaak van de branden wordt gezocht in techniek in plaats van in schaal en intensiteit, blijven er slachtoffers vallen.

Ook bij de vogelgriep is het patroon hetzelfde. Tussen 2021 en 2023 zijn 6,6 miljoen dieren gedood. Niet 'geruimd': gedood. Toch blijft het politieke debat hangen bij economische schade en risicomanagement. De primaire schuldige wordt gemakshalve gezocht bij wilde vogels, niet bij het overvolle stal- en productiesysteem dat zulke virussen juist in stand houdt.

En het is niet de eerste keer. Tijdens de klassieke varkenspest (1997–1998) werden miljoenen varkens gedood. Tijdens de mond- en klauwzeercrisis (2001) hetzelfde verhaal. Toen ook was er even publieke verontwaardiging, maar geen structurele verandering. Integendeel: de veehouderij werd er nóg intensiever door. Meer dieren, meer techniek, meer afstand tussen mens en dier.

De Britse beleidsonderzoeker Paul Cairney beschreef ooit hoe dominante ideeën bepalen wat politici als “echte problemen” zien. In Nederland worden die ideeën stevig bewaakt door de agro-lobby: beleid draait om efficiëntie, export en economie. Dierenleed past daar niet in. En dus wordt elk triggering event in de kiem gesmoord, zichtbaar, maar zonder gevolgen.

De tragedie wordt gede-emotionaliseerd. Brandrapporten, rekenmodellen en compensatieregelingen dempen het morele ongemak. Want, zolang de emotie eruit wordt gehaald, blijft verandering uit.

Maar dat kan anders. Extensivering, minder dieren op meer buitenruimte, is geen naïeve droom maar een rationele beleidskeuze. Het verkleint de kans op stalbranden, ziekte-uitbraken en massale ‘ruimingen'. Boeren wonen weer bij hun dieren, afhankelijkheid van technische noodverbanden. Het is de enige route naar een veehouderij die wél bestand is tegen de crises die nu telkens worden geneutraliseerd.

De vraag is niet langer of we kunnen veranderen. De vraag is: wat hebben we nog nodig als triggering event, voordat we eindelijk wíllen veranderen? Hoeveel varkens moeten er nog levend verbranden voordat stalbranden niet langer als incidenten worden weggezet, maar als bewijs dat het systeem zelf in brand staat? Moet de vogelgriep eerst duizenden, misschien wel miljoenen mensen treffen, voordat we inzien dat het intensief houden van zo veel dieren op elkaar binnen gesloten betonnen muren zelf ziek is?

Marjolein de Rooij – Vakbond voor Dieren
Lesley Moffat – Eyes on Animals