De term 'klikturk' deugt niet

Sinds zijn optreden bij Pauw afgelopen woensdagavond is Huseyin Sayilgan de iconische klikturk. Hij deed immers aangifte tegen Ebru Umar bij het openbaar ministerie in Turkije zodat er nu een proces tegen haar gevoerd wordt wegens belediging. Ebru Umar was eveneens te gast en diende haar belager van repliek. Deze wist van prins noch Erdogan kwaad. Hij hield staande dat Umar hem en vele andere Turken beledigde en alles wat zij nog meer zei kwam in haar dossier.

Zou hij weet hebben van het beroemde proces tegen W.F. Hermans in de jaren vijftig? Hij werd aangeklaagd wegens belediging van een volksdeel omdat zijn hoofdpersoon in de roman ‘Ik heb altijd gelijk’ het volgende te berde bracht:

Voor de rechter verklaarde Hermans dat een schrijver de opmerkingen van zijn hoofdpersoon niet voor eigen rekening hoefde te nemen. Deze uiting was alleen bedoeld om diens overtuigingen en niet die van Hermans zelve weer te geven. Wie de mening van de rechtlijnige schrijver over godsdienst in het algemeen kende, wist wel beter maar de rechter, die kennelijk geen zin had een literair werk te veroordelen, accepteerde dat argument en sprak Hermans vrij. Daarna liet iedereen het er bij zitten. Nederlanders hebben geen goed gevoel bij dit soort aanklachten. Dat komt door onze traditionele vrijheid van meningsuiting.

Hermans collega Gerard Reve kreeg dan ook twintig jaar later in ons land geen moeilijkheden met het volgende gedicht:

Onze kassiers op de wegen beroofd Aan ouden van dagen op klaarlichte dag hun beursje met spaargeld ontrukt onze roomblanke dochters onteerd Waarheen mijn Vaderland? O Nederland, ontwaak! Gooi al dat zwarte tuig er uit: Ons land voor ons! Op, naar de Blanke Macht!

Hij had het ook over de Surinamers die op het tjoekie-tjoekie bootje naar takkie-takkie land moesten worden teruggebracht. Fans halen deze voorbeelden graag aan als bewijzen van superieure Reviaanse ironie maar neem van mij aan: dat meende de volksschrijver uit de grond van zijn hart. Hij was een doorgefourneerde, overtuigde racist. Net als Céline. En hij was krek zo’n nationale en religieuze antidemocraat als Aleksandr Solzhenytzin. Grote schrijvers koesteren vaak abjecte opvattingen.

In ons land hebben wij in een lang collectief proces geleerd zulke opvattingen te bestrijden met argumenten en niet met aanklachten bij justitie. Wij horen daarbij niet de fout te maken om aangeklaagde schrijvers en auteurs met opvattingen als bovenstaande uit te roepen tot grote helden van onze tijd vanwege hun strijd voor de vrijheid van meningsuiting. Zij maken gewoon van hun recht gebruik om de ranzigste opinies naar buiten te brengen. Die worden er niet minder abject om. En je mag je terecht afvragen of vrijheid en democratie bij auteurs als Reve of Solzhenytzin wel in betere handen zouden zijn dan bij hun aanklagers.

In een volwassen democratie blijven zulke uitingen dan ook niet onweersproken. En als het goed is worden zij niet met allerlei kulargumenten vergoeilijkt. Daarbij blijven wij bij schrijvers als Reve, Céline of Solzhenytzin (of de Japanner Mishima) erkennen dat we te maken hebben met kunstenaars van wereldformaat maar we schuwen het scherpe debat niet.

Dit alles heeft Huseyin Sayilgan niet begrepen. Toch is hij blijkens zijn paspoort en zijn inschrijving in het bevolkingsregister Nederlander. De eerste neiging is dan ook om in navolging van onze premier te roepen: “Pleur toch op”. In Pauw van maandag maakte Ebru Umar daartegen terecht bezwaar. Wij moeten zulke mensen niet aanspreken op hun Turks zijn, meent zij, maar op het feit dat zij Nederlander zijn. Dat ze ook nog een Turks paspoort hebben, daar hebben wij in dit geval niks mee te maken. Daar spreken wij hen niet op aan. Dat laten we over aan Erdogan en consorten.

Huseyin Sayilgan heeft als Nederlander de lafheid begaan om een landgenote aan te geven bij de justitie van een vreemde mogendheid waar een eerlijke rechtsgang niet is gegarandeerd. Dat vinden wij Nederlanders onethisch. In dit land klagen we geen mensen bij de rechter aan omdat zij iets zeggen wat ons niet bevalt. Dan gaan we oog in oog staan en zeggen elkaar de waarheid. Aanbrengen en klikken – zeker bij buitenlandse koddebeiers – is achterbaks.

Toch is de term ‘klikturk’ niet aan de orde. Huseyin Sayilgan is een kliknederlander. Dat is pas erg.