De spiegel van Charlie Hebdo

Toen de sociale media kort na de aanslag in Parijs ineens zwart zagen van alle Je Suis Charlie-avatars beging ik de vergissing om daar openlijk mijn twijfels over uit te spreken. Letterlijk want ik deed dat in een openbare status op Facebook. Dat heb ik geweten.

Satire Ik was eigenlijk van plan om me er dit keer niet in te mengen. Toch jeukte het. Al die uitroepen van schande en beschuldigingen dat Charlie Hebdo op racistische wijze de spot dreef met het vluchtelingenleed. De grote tragiek van Charlie vind ik namelijk dat ze nu een publiek bereiken dat niet de juiste bagage heeft om hun cartoons te begrijpen. Een publiek dat ze zelf ook helemaal niet willen. Charlie Hebdo is een abonnementsblad voor een selecte lezersschare die weet wat ze kan verwachten. Maar wanneer hun cartoons vervolgens via het internet verspreid worden en een publiek bereiken dat er aanstoot aan neemt: kun je dat het blad verwijten? 

In dit artikel van The Daily Beast wordt feilloos uitgelegd op welke punten Charlie Hebdo – alwéér – verkeerd begrepen wordt. Het reclamebord voor de fastfoodketen boven Aylans levenloos lijfje. De uitspraak dat alleen christenen op water lopen en moslimkinderen verdrinken bij een vergelijkbaar beeld. De Aylan Kurdi-cartoons die in het sociale mediakruitvat als racistisch en respectloos jegens het vluchtelingenleed worden bestempeld, zijn de snijdende kritiek van Charlie Hebdo op het westerse roofkapitalisme en de uitspraak van de Hongaarse premier Viktor Orban dat Europa een christelijk continent is waar moslims dus niet welkom zijn (wat overigens van een schrijnend gebrek aan christelijke naastenliefde getuigt). 

Discussie Toen ik het artikel deelde, werd het debat natuurlijk onvermijdelijk. Met ook dit keer flinke discussie. In emotionele reacties werd Charlie Hebdo van winstbejag beschuldigd. Nu moet je echter weten dat strips en cartoons mijn core business zijn. Ik schrijf voor Zone 5300, tijdschrift voor strips, cultuur & curiosa, en bij het feministische Tijdschrift LOVER ben ik de stripspecialist. En één ding kan ik verzekeren: er bestaat geen cartoonist of stripmaker die zijn vak beoefent om er rijk van te worden. Strips en cartoons zijn een niche. De makers kunnen niet eens aanspraak maken op een grote K in hun kunst. Ze doen wat ze doen uit liefde voor het medium en voor wat je ermee kunt zeggen. Eén van de overlevende Charlie Hebdo-redacteuren liet zich niet voor niets eens ontvallen dat het commerciële succes sinds de aanslag de grootste vloek was die het blad ten deel had kunnen vallen. 

Het blad stamt uit de Franse links-intellectuele antiautoritaire traditie die met álle instituties de draak steekt. De manier waarop dat gebeurt mag je gerust smakeloos vinden. Ik hou zelf meer van de feministische sekscartoons van Wolinski dan van het werk van Charlie Hebdo. Maar die hebben de lach dan ook als primaire functie.

Humor Journalist Clarice Gargard vergeleek het met Southpark en omschreef het treffend als ‘een ongefilterde, uitvergrote en storende representatie van de werkelijkheid die niks met racisme of fobie te maken heeft maar bovenal anarchistisch is’. In tegenstelling tot Southpark waarin de klap verzacht wordt door de humor, verzacht Charlie Hebdo niks. En dat is wat mensen kwaad maakt. Dat begrijp ik. Toen we met Zone 5300 de satirische strip De Sporters publiceerden – waarin cartoonist Charles Guthrie op de Hebdo-manier de spot drijft met misogynie – moest ik ook flink slikken. Toen ik de film The Woman zag waarin regisseur Lucky McKee op nietsontziende wijze vrouwenmishandeling aan de kaak stelt, zat ik de hele voorstelling ongemakkelijk in mijn stoel te schuiven. Dus ja, ik begrijp de woede. Maar wie Charlie Hebdo begrijpt, verwelkomt dat gevoel. Die klap in zijn gezicht. Kom maar met die woede. Dóe er iets mee. Woede over onrecht is een machtige drijfveer. Maar richt hem wel zorgvuldig.

Met dank aan Clarice Gargard, Sarita Bajnath, Sanne de Vries en Theo Goossen die mij hun uitspraken leenden en me tot deze formulering prikkelden. En aan Sunny Bergman die mijn post met een aantal van deze inspiratoren deelde.