De snoepwinkel van Wouter Bos

Wouter Bos, oud leider van de PvdA en nu directeur van het VU Medisch Centrum, gaf bij Zomergasten een boeiend college over politiek dat toch niet helemaal bevredigde.

Wouter Bos liet mooie fragmenten zien van politici die een ‘verhaal’ vertellen. Een fragment van een interview met de Duitse minister van Buitenlandse Zaken Joska Fischer bijvoorbeeld. Die stelde dat de Europese Unie er voor heeft gezorgd dat voor het eerst in de geschiedenis een generatie Duitsers en Fransen elkaar niet vermoorden op het slagveld. Het is zo’n waarheid die je kent maar die in het fragment aan overtuigingskracht wint door het persoonlijke. Fischer had het over zijn eigen generatie, en de daarop volgende. Voor ons is het inmiddels normaal dat we elkaar niet vermoorden, we vinden het zelfs onvoorstelbaar, maar in de geschiedenis is het uitzonderlijk.

Ook Pim Fortuyn maakte diepe indruk, met een fragment van kort na 11 september 2001 waarin hij als vaste gast in het programma van Harry Mens reageerde op de aanslagen. Fortuyn hield een hartstochtelijk pacifistisch pleidooi, zei te hopen dat we nu niet allerlei landen zouden gaan bombarderen. En dat hij geschrokken was van de Amerikaanse dreiging dat ook iedereen die assistentie verleend had aan al-Qaida de rekening gepresenteerd zou krijgen. Hij maakte zich zorgen om de onschuldige moslims die zouden sterven terwijl ze niets van terrorisme willen weten.

Het waren aangrijpende, empathische woorden en voor veel mensen een heel andere Fortuyn dan ze kenden. Veel milder. Dat kan kloppen want Fortuyn had zich toen nog niet in de politieke strijd gestort. Het werd er niet bij verteld.

Amper twee maanden later werd Fortuyn lijstrekker van Leefbaar Nederland en verdedigde hij een paar weken later in de talkshow Barend en Van Dorp de bombardementen op Afghanistan waarbij een onbekend aantal burgers (schattingen lopen uiteen van 100 tot 20.000) is omgekomen. Hij vond wel dat de Amerikanen als de wiedeweerga weer uit het land moesten vertrekken want ‘een tik’ was voldoende. Bin Laden, ‘een intelligente, belezen man’, zou het verder wel uit zijn hoofd laten nog een keer zo’n aanslag te plegen, aldus Fortuyn.

Sidekick Jan Mulder protesteerde tegen het bombarderen, tegen het maken van onschuldige slachtoffers en kreeg van Fortuyn prompt het verwijt te ‘moraliseren’. Dat tweede fragment kregen de kijkers niet te zien, het had de eerste woorden meteen een andere lading gegeven.

Het probleem in de politiek zit hem niet in het vertellen van grote verhalen, maar in er aan vasthouden. Je beweert iets en dan is er ineens een werkelijkheid die er niet in meegaat. Je bent voor vrede en dan klopt de oorlog op de deur. Wat doe je dan? 

Voor die consequentie van het ‘grote verhaal’ leek Bos nog het meest benauwd, niet alleen tijdens de uitzending maar tijdens zijn hele politieke carrière. Dat je iets zegt en daar later op terug moet komen. Bos is een slimme, competitieve denker die niet ergens op gepakt wil kunnen worden.

In die zin was de beroemde aanval van Balkenende ‘u liegt en u draait’ een schot in de roos. Niet omdat het een bewering van Bos onderuithaalde maar omdat het ook voor zijn persoon een achilleshiel is. Bos is iemand die juist ongrijpbaar wil laveren, op weg naar zijn doel. Wat dat doel is? Dat is nu juist het probleem want omdat hij niet aan ‘grote verhalen’ wil doen kom je daar ook niet echt achter.

Datzelfde probleem deed zich voor bij zijn keuze om een fragment van The Passion, het EO-spektakel over Goede Vrijdag, te tonen. Hij wilde daarna niet over zijn persoonlijke geloofsovertuiging praten en bleef steken in wat algemeenheden. Zelfs de toch zeer voor hand liggende vraag ‘ben je gelovig’ leidde tot gezucht. Waarom liet hij dat fragment dan zien? Wie wantrouwig is, krijgt de indruk dat hij het alleen maar deed om zijn nieuwe broodheer, de protestantse Vrije Universiteit, te paaien.

Het verkondigen van een boodschap, van een ‘groot verhaal’,  draagt het risico in zich dat je ongeloofwaardig wordt. Je kunt er immers op afgerekend worden. Maar als je het niet doet, is er niets om in te geloven. En zonder geloof creëer je ook geen hoop. Hope, dat was precies de krachtige slogan van Obama waar Bos zo van onder de indruk is. Daar ging het de hele avond over, over hoe je mensen kunt bereiken, hun harten kunt winnen. Maar Bos zelf deed er geen enkele poging toe. Dat maakte het afstandelijk, alsof je als kijker met je neus tegen de etalage van de snoepwinkel gedrukt zat maar al het lekkers onbereikbaar bleef.