De snelste weg naar Groen Staal

Naast de investeringen die Tata Steel zelf moet doen, is er bij de verduurzaming van de staalfabriek hoe dan ook een grote rol weggelegd voor de overheid.

En weer is er deze week in de Tweede Kamer een commissiedebat over verduurzaming van de industrie en de afspraken met Tata Steel over CO2-reductie en verbetering van de leefomgeving. 

Tata Steel is een populaire werkgever in Noord-Holland; veel van de 9000 werknemers wonen in omliggende plaatsen als Beverwijk, Castricum, Heemskerk of Velsen en werken al lange tijd voor het bedrijf. Maar de populariteit van het bedrijf daalt. Dit heeft te maken met de lokale vervuiling die in de afgelopen jaren aan het licht is gekomen en die niet meer geaccepteerd wordt door omwonenden. In de omgeving van de fabriek komen vaker ziektes en gezondheidsklachten voor en er zitten meer fijnstof en schadelijke stoffen in de lucht. 

Staking voor groen staal en de toekomst
Ook vanwege het aandeel in de Nederlandse CO2-uitstoot staat de fabriek onder druk. Tata geldt als de grootste vervuiler van Nederland. Direct en indirect is de fabriek verantwoordelijk voor ongeveer 7% van alle Nederlandse CO2-uitstoot. De werknemers van Tata hebben de afgelopen jaren strijd gevoerd om de staalproductie duurzaam te maken. Zij verzetten zich tegen de aanvankelijke plannen van de directie van Tata voor CCS (Carbon Capture and Storage), waarbij een fors deel van de CO2-uitstoot van Tata zou worden afgevangen en opgeslagen in lege gasvelden onder de Noordzee. De manier van produceren zou hierbij onveranderd blijven want de afhankelijkheid van kolen in het proces van staal-maken zou blijven bestaan. Een echt duurzame omslag zou dus uitblijven.

Met deze maatregel zou bovendien niet fundamenteel iets verbeteren aan de uitstoot van schadelijke stoffen voor de omgeving. Werknemers zagen door de plannen van het bedrijf voor CO2-afvang de toekomst van het bedrijf, en dus van hun banen, in gevaar komen. Zij kwamen via FNV Metaal met een alternatief verduurzamingsplan voor de productie van groen staal op basis van waterstof. Uiteindelijk wisten de medewerkers met de nodige druk - stakingen en demonstraties - de directie van Tata Nederland achter dit plan te krijgen. September vorig jaar maakte de directie bekend volop te zullen koersen op de productie van groen staal via de waterstofroute. 

So far so good. Door de overgang naar waterstof zullen de 2 hoogoven-installaties en 2 Kooks- en Gasfabrieken uiteindelijk kunnen sluiten waardoor de uitstoot van schadelijke stoffen voor de omgeving sterk zal afnemen. Echter, het besluit van de directie van Tata is nu al ruim een jaar oud, maar een concreet plan van aanpak ontbreekt nog steeds. En ook als dat er eenmaal ligt duurt het nog jaren voordat alle afspraken gemaakt zijn met de overheden, de vergunningen zijn verstrekt en de fabrieken zijn gebouwd. Voor de omgeving zijn al heel veel sneller substantiële verbeteringen nodig. Want zolang er in IJmuiden nog geen ovens draaien op aardgas of waterstof zal kooks als verbrandingsproduct nodig zijn in het proces van staal maken. Dat is een probleem, want juist de Kooks- en Gasfabriek is enorm vervuilend. 

Er moeten politieke oplossingen komen voor een snellere sluiting van de omstreden Kooks- en Gasfabriek 2
De minister van Economische Zaken en Klimaat zinspeelde in haar brief van juli 2022 aan de Tweede Kamer al over eerder sluiten van de Kooks- Gasfabriek 2. Binnen Tata is de Kooks- en Gasfabriek 2 een groot blok aan het been. Een oplossing moet er komen. Dan moet men stoppen met enkel te denken in technische kortetermijnoplossingen om de Kooks- en Gasfabriek 2 in bedrijf te houden. Dat is inmiddels zo achterhaald. Er moeten politieke oplossingen komen voor een snellere sluiting van de omstreden Kooks- en Gasfabriek 2. En dan gaat het niet alleen om wie betaalt wat, maar ook om het verkorten van (vergunningen)procedures. En daar is de politiek aan zet! 

In de Haalbaarheidsstudie “Klimaatneutrale paden Tata Steel IJmuiden” van het internationaal strategisch adviesbureau Ronald Berger (november 2021) staat dat als er geen rekening wordt gehouden met vergunningen, het mogelijk is om in 2025 een Direct Reduced Iron-installatie te realiseren. En dan kan één Hoogoven en één Kooks- Gasfabriek snel sluiten. 

Duidelijkheid van het moederbedrijf Tata India over investeringen in de toekomst van het bedrijf in Nederland is noodzakelijk. Zo niet, dan kan de Nederlandse overheid staatsdeelname met een minderheidsaandeel in Tata Steel Nederland overwegen. Een aantal pensioenfondsen hebben uitgesproken om te beleggen in industriële verduurzaamde transities. Naast de investeringen die Tata Steel zelf moet doen, is er bij de verduurzaming van de staalfabriek hoe dan ook een grote rol weggelegd voor de overheid. Er zal een waterstofinfrastructuur moeten worden aangelegd, vergunningen moeten versneld worden afgegeven en er zal hoe dan ook extra geld nodig zijn om de ombouw te financieren. 

Vraag niet alleen wat Tata nodig heeft van Nederland maar wat voor maatschappelijke bijdrage Tata levert aan de Nederlandse samenleving
Hoopvol is dat de hoogste baas van Tata Steel India op 19 oktober jl. op bezoek ging bij de ministers Adriaansens en Jetten. Afgesproken is dat het bedrijf een businesscase maakt voor de vergroening van Tata Nederland. Zo’n ‘maatschappelijke businesscase’ is echter alleen zinvol als hierin ook per direct verbetering van de gezondheid van omwonenden wordt meegenomen. Een verbreding van het business model naar de energiesector en maakindustrie, waardoor een verduurzaamd technologiecluster ontstaat, positioneert het bedrijf de toekomst in. Daarnaast dient de directie van Tata veel duidelijker te maken wat de maatschappelijke impact moet zijn in het groene staalbedrijf voor haar werknemers, de omgeving en Nederland in z’n algemeenheid: “Vraag niet alleen wat Tata nodig heeft van Nederland maar wat voor maatschappelijke bijdrage Tata levert aan Nederlandse samenleving”. 

Laat dat ook de insteek zijn als de Tweede Kamer op 9 november vergadert over verduurzaming van onze industrie. Groen Staal maken in Nederland kan, maar dan moeten er wel nu knopen worden doorgehakt, door de directie van Tata Steel India/Nederland, maar vooral ook door de Nederlandse overheid.

Dit artikel is gebaseerd op een uitgebreide analyse over rol van de werknemers bij de verduurzaming van Tata Steel Nederland in het oktobernummer van Socialisme & Democratie en is het resultaat van een gezamenlijk project van de wetenschappelijke bureaus van PvdA en GroenLinks.