De slimheid van de massa is een mythe

Harrie van Rooij is ‘filosoof en communicatieadviseur’ – om een of andere reden een lichtelijk creepy combinatie, en we zullen straks zien waarom.

In de Volkskrant van 26 september schreef hij dat het dedain voor de massamens ten onrechte terug is. Als voorbeeld haalt hij onder meer aan hoe beïnvloedbaar de massa is bij aanstaande verkiezingen, door opiniepeilingen en sociale media. Maar dat is juist goed en normaal, schrijft Van Rooij. En: ‘Grote groepen nemen vaker slimme dan dwaze beslissingen. Kijk maar naar de kennisquiz Eén tegen 100 of naar Wikipedia.’

Van Rooij verwart ‘slim’ met ‘correct’. Als je naar kennis vraagt, is de kans vanzelfsprekend kleiner dat het correcte antwoord aanwezig is in één brein dan in honderd breinen. En of Wikipedia zo veel slimmer is dan een traditionele encyclopedie, samengesteld door experts, valt te betwijfelen. Ik verwijs voor het gemak nog even naar de kwestie, laatst, rondom schrijver Philip Roth: die kreeg informatie over een van zijn romans op Wikipedia niet gecorrigeerd, omdat hij geen betrouwbare bron zou zijn. Ten overvloede: Roth is de auteur van genoemde roman.

Wat ook bijdraagt aan die rare mythe van de slimheid van de massa, is een bestseller als The wisdom of crowds van James Surowiecki. Dat boek heeft Harry van Rooij ongetwijfeld gelezen, maar niet goed. Wat hij niet heeft begrepen, laat denkfoutenexpert Daniel Kahneman heel scherp zien in Thinking, fast and slow: ‘The magic of error reduction works well only when the observations are independent and their errors uncorrelated. If the observers share a bias, the aggregation of judgements will not reduce it.’

En dat is precies wat er mis gaat bij een opiniepeiling of beïnvloeding via sociale media: de oordelen van de verschillende individuen in een massa zijn niet meer onafhankelijk van elkaar, ze worden gestuurd door dezelfde bias. En daarmee verdwijnt het effect van de ‘slimmere’ massa.

Van Rooij schrijft ook: ‘De laatste verkiezingen laten zien dat sociale beïnvloeding niet leidt tot extreme keuzen.’ Dat is een bijzonder beroerde redenering, want als je een andere verkiezingsuitslag erbij pakt, zien we meteen wat Daniel Kahneman bedoelt. Denk bijvoorbeeld even terug aan het rampjaar 2002, toen in Nederland ruim 1.6 miljoen mensen stemden op een partij waarvan de lijsttrekker een week eerder was doodgeschoten. Geen onafhankelijke oordelen – de massa maakte een verkeerde keuze.

Een communicatieadviseur helpt een individu of groep om informatie over te brengen op anderen. Omdat er commerciële of politieke belangen in het spel zijn, is het feit dat de boodschap geaccepteerd wordt, belangrijker dan de vraag of de boodschap correct is. Een filosoof doet aan waarheidsvinding, ook als die waarheid impopulair is bij het publiek. Een combinatie van beide beroepen leidt niet alleen tot rommelig denkwerk, zoals bij Harry van Rooij – filosofie en communicatieadvies hebben tegenstrijdige belangen.

Tijd om een keuze te maken, Harry. Als individu

Dit artikel verscheen eerder op de weblog van Jamal Ouariachi . Volg hem ook op Twitter

Jamal Ouariachi debuteerde in 2010 met: De Vernietiging van Prosper Morèl