De slavernij-excuses gaan nog verzuipen in onze zelfvoldaanheid

Na de excuses van premier Rutte voor het slavernijverleden raakte Nederland langzaam maar zeker in een staat van grote zelfvoldaanheid. Wat een verschil met de Belgen waar een meerderheid van het parlement verontschuldigingen weigerde voor het misdadig gedrag in Congo. Opnieuw kon de wereld een voorbeeld nemen aan onze kleine natie. De woorden van de minister-president waren als manna neergedaald. Zelfs Sylvana Simons meende dat zij eerlijk waren. De negentiende december was een nieuw begin. Nu gingen staat en samenleving echt werk maken van een toekomst waarin uitsluiting en discriminatie waren uitgebannen.

De eerste lakmoesproef echter kwam al op maandagavond. Toen kraaide om zo te zeggen de haan voor de eerste maal. Gijs de Jong van de KNVB werd in Op1 aan de tand gevoeld: waarom had de aanvoerder van Oranje niet toch de one love armband gedragen ondanks de dreiging van een gele kaart? Was het beginsel zo weinig waard? De Jong begon aan een omstandige verdediging. Je bereikte op deze manier toch niets. Je moest juist achter de schermen druk uitoefenen. Ze hadden toch maar mooi 400.000 dollar bijeengebracht voor de arbeiders aan de stadions. Burgemeester Bruls, ook aanwezig, steunde De Jong. Dan hadden we maar in 2010 al moeten besluiten niet mee te doen aan dit corrupte feestje. Het was mosterd na de maaltijd nu met protesten te komen. Mind you:Oranje en al die andere elftallen hadden gespeeld in stadions, die met behulp van een soort slavenarbeid tot stand waren gekomen. Ze lieten zich fêteren door een religieuze dictatuur, die precies bepaalde tot hoever ze konden gaan. Ja, dan hadden ze in 2010 maar verstandiger moeten zijn. Nu was het te laat voor actie. Voor wie dit plausibel vindt even een vergelijkbare redenering: rond 1620 verzette de grote animator van de kolonisatie in het Caribisch gebied, Willem Usselincx zich principieel tegen de slavernij. Er werd niet naar hem geluisterd en hij wilde de rest van zijn leven niks meer met de West-Indische Compagnie te maken hebben. Nu is het te laat voor plechtige uitspraken of principiële standpunten. Hadden we toen maar naar hem geluisterd! U ziet aan de redeneerkunst van Bruls: niets vergeten. Niets geleerd. 

De Jong ging nog verder: wat dachten de Europeanen en de Nederlanders wel om de gulle emir zo de maat te nemen? Waren de toestanden in de Verenigde Staten en bij ons dan zo ideaal? Kijk eens naar de slavernij. Zelfs Sylvana Simons, ook te gast bij Op1, viel De Jong en Bruls bij. Het was duidelijk: in talkshows babbelend Nederland zakte van links en rechts voor de eerste test na de slavernij-excuses.

Voor De Jong aan het woord kwam, hadden de gasten van Op1 eerst de loffelijke excuses besproken. Sylvana Simons plaatste kanttekeningen bij het voornemen van de regering meer draagvlak te zoeken voor men tot concrete (en kostbare) maatregelen overging. Dat was volgens haar helemaal niet nodig. Regeringen moesten regeren. Voor belastingen bestond ook vaak genoeg weinig draagvlak. Het was nu wel duidelijk wat de slavernij had aangericht en als een deel van de bevolking niets voor hedendaagse remedies voelde, dan was dat jammer. Ze noemde een mooi uitgangspunt voor een beleid van herstel en verzoening: het tien puntenplan dat de Caricom, een samenwerkingsverband van Caribische staten waartoe ook Suriname behoort, heeft ingediend. Volledige en welgemeende excuses zijn punt één maar voor het overige gaat het om concrete actie. Nazaten van slaven die uit de Cariben terug willen keren naar Afrika, moeten ondersteund worden. Datzelfde geldt voor programma’s die kennis over Afrika in de breedste zin des woords bevorderen met daarnaast massale alfabetisering want in het Caribisch gebied kunnen nog steeds veel te veel mensen lezen noch schrijven.

Voor de oorspronkelijke bevolking van de lidstaten – grotendeels vermoord en op zijn best naar de uithoeken verdreven – dienen ontwikkelingsplannen te worden opgesteld. Musea en andere instellingen rond de slavernijgeschiedenis en het kolonialisme zijn in de lidstaten van de Caricom nog niet echt tot ontwikkeling gekomen. In West-Europa bestaan ze wel. Die wanverhouding moet worden rechtgezet. Hoge bloeddruk en diabetes 2 blijken in het Caricom-gebied epidemische vormen te hebben aangenomen. Onderzoek suggereert dat het slavernijverleden met de bijbehorende voedingspatronen en de psychologische druk hieraan een grote bijdrage hebben geleverd. Daarom zou dat probleem op grote schaal moeten worden aangepakt evenals de geestelijke trauma’s die met het donkere verleden samenhangen. Tenslotte vragen de lidstaten van de Caricom overdracht van technologie en kwijtschelding van staatsschulden. 

Een hele lijst is dat maar wel een uitgangspunt voor constructieve gesprekken met de Europese landen die zich daadwerkelijk met slavenhandel hebben beziggehouden. Dat zijn er heel wat: Spanje, Portugal, Frankrijk, het Verenigd Koninkrijk, Nederland en Denemarken. Zweden en het keurvorstendom Brandenburg (Duitsland) hebben maar een klein beetje meegedaan. 

Zonder een breed draagvlak onder de bevolking van genoemde landen komt er ongetwijfeld weinig van terecht. Er is op grote schaal zelfinzicht en moed voor nodig ook hier, niet alleen bij de politieke elite maar bij alle bevolkingslagen, van boven naar beneden. Het gedrag tegenover Qatar stemt niet tot optimisme. De ouderwetse zelfvoldaanheid over onze eigen voortreffelijkheid kent diepe wortels. Ze is al in 1971 zonder genade geanalyseerd door de Portugese schrijver José Rentes de Carvalho in zijn nog steeds verbijsterend actuele studie ‘Waar die andere God woont’. Dat zit er echt diep in. Dat steekt steeds weer de vlezige kop op.

We gaan gloriëren in ons berouw. Dat belooft weinig goeds voor een concrete aanpak van de achterstanden en het racisme, die mede door de slavernij zijn veroorzaakt. De goede bedoelingen zullen dan verzuipen in gelul en tranen – krokodillentranen en echte. 

Voor het overige ben ik van mening dat het toeslagenschandaal niet uit de publieke aandacht mag verdwijnen en de affaire rond het Groninger aardgas evenmin.

Beluister Het Geheugenpaleis, de wekelijkse podcast van Han van der Horst en John Knieriem over politiek en geschiedenis.