De slag om Gaza (2023) en de slag om Breslau (1945)

De belangrijkste overeenkomst blijft de zinloze verdediging ten koste van alles en iedereen tegen een overmachtige vijand.

De oorlogen van deze eeuw lijken sterk op die van de vorige. Drones, raketten en computertechnologie doen daar weinig aan af. Dat leert de praktijk in Oekraïne en sinds een maand ook in Gaza. En zo vertoont de huidige slag om Gaza grote overeenkomsten met het beleg van de Silezische hoofdstad Breslau door het Rode Leger in 1945. Een vergelijking met beide slachtvelden werpt meer licht op wat er nu in Gaza aan de hand is. Daarbij gaat het mij er niet om de IDF ideologisch op een lijn te stellen met het Rode Leger of Hamas met de nazi’s. Dat is aan de lezer. Een belangrijke overeenkomst met Gaza is in ieder geval wel de fanatieke haat die beide partijen ten opzichte van elkaar koesterden.

De gemiddelde burger in het westen heeft maar een zeer fragmentarisch beeld van wat zich op de grond afspeelt. We extrapoleren die dan tot een totaal en fabriceren zo zelf een beeld op grond waarvan wij een oordeel vellen. Het IDF oefent een strenge controle uit over wat er over de daadwerkelijke strijd naar buiten komt. Dit wordt gelardeerd met vermoedens van Israëlische bronnen à la: “De gijzelaars zouden onder het Al-Shifa hospitaal kunnen zitten”. In een moeite door worden beelden vrij gegeven van gevechtsscènes waarin de oorlog wordt neergezet als een gevaarlijk maar ook spannend avontuur. Ook de beelden uit het door Hamas beheerste gebied zijn fragmentarisch. We zien huilende en wanhopige mensen die in de camera kijken en dan vragen waaraan zij dit hebben verdiend of die rouwen bij de lijken van hun familieleden. Zaterdagochtend meldde een woordvoerder van het IDF nog dat het erin geslaagd was een commandant van Hamas te vermoorden, die duizenden Gazanen vast hield in het Al-Rantisi kinderziekenhuis.

Het is allemaal net zoiets als een jigsaw-puzzel uit het kringloopcentrum. Als je hem legt, blijken er veel stukjes te ontbreken. Die moet je erbij verzinnen. Een vergelijking met andere stadsoorlogen kan daarbij helpen. Terug dus naar Breslau 1945.

De feitelijke machthebber in Breslau was de Gauleiter van de NSDAP Karl Hanke, die de plaatselijke commandanten van de Wehrmacht steeds wist te overschaduwen.

Hoe pakte hij de verdediging van Breslau aan? Het was duidelijk dat het Rode Leger de stad zou omsingelen. Op 20 januari 1945 riep hij alle niet weerbare burgers van Breslau op de stad onmiddellijk te verlaten. In de praktijk waren dat hoogbejaarden, vrouwen en kinderen. Mannen in de leeftijd van vijftien tot zestig jaar moesten blijven. Dit bevel leidde tot chaos op de stations waarvandaan nog steeds treinen in westelijke richting vertrokken. Daarom stuurde Hanke enorme colonnes te voet de stad uit. Alles bij elkaar vertrokken ongeveer 700.000 personen van wie er 100.000 onderweg omkwamen. 230.000 burgers verlieten de stad niet.

Enkele wijken werden ontruimd en geheel van burgers ontdaan. Ze mochten geen bagage meenemen. Overal werden barricades aangelegd met puin van bombardementen, uitgebrande trams et cetera.

Dat is een belangrijk verschil met het optreden van Hamas. Deze organisatie doet zelf geen enkele poging vrouwen, kinderen of bejaarden uit het strijdgebied te laten vertrekken. Het Israëlische leger maakt evacuatie mogelijk door elke dag een paar uur lang de Saladinweg naar het zuiden van de Gazastrook open te stellen. Niet de verdedigers faciliteren de vlucht maar de vijand. Dat is in Breslau vlak voor de val van de stad ook één keer gebeurd. Tijdens een gevechtspauze konden burgers naar het oosten trekken als ze voor Polen wilden kiezen en naar het westen als ze Duitsers wensten te blijven. Iedereen mocht maximaal 20 kilo bagage meenemen. Ook de burgers die nu Noord-Gaza verlaten, kunnen in de praktijk nauwelijks bezittingen meenemen.

Een tweede verschil is dat Hamas in tegenstelling tot Hanke de burgerbevolking niet actief laat vechten. In Breslau werden alle achtergebleven mannen opgenomen in een soort burgerleger, de Volkssturm. Terugtrekken zonder uitdrukkelijk bevel werd bestraft met executie wegens lafheid.

Op 15 februari 1945 had het Rode Leger Breslau in zijn geheel omsingeld. Problemen met de voedselvoorziening waren er niet want men had van te voren grote voorraden aangelegd. Bovendien waren alle koeien uit de wijde omgeving naar de stad gedreven en geslacht. Met munitie en brandstof werd het op den duur lastig maar voorlopig konden die nog door de lucht vanuit Dresden worden aangevoerd. Toen het Rode Leger het vliegveld veroverde, liet De Wehrmacht een nieuwe landingsbaan aanleggen. Daarvoor werd een lange reeks gebouwen in de stad opgeblazen.

De Duitsers zagen kans in veel leeggekomen gebouwen veldhospitalen in te richten. Het Bethanienziekenhuis was al voor de insluiting gebombardeerd.

Om elk huis moesten de soldaten van het Rode Leger vechten tegen soldaten van de Wehrmacht of van de Volkssturm, die bewapend waren met vlammenwerpers en pantservuisten, een primitief antitankwapen. Eenmaal stootte het Rode Leger op een ziekenhuis, dat was ondergebracht in een schuilkeldercomplex op de Striegauer Platz.

Eigenlijk was dit meer een bunker. SS-ers vochten tot de laatste man. Uiteindelijk liet de Russische commandant het complex met zware artillerie kapot schieten. Mocht Hamas besluiten de ziekenhuizen in Gaza actief te verdedigen, dan bestaat de mogelijkheid dat het net zo afloopt. De situatie voor het Al-Nasr hospitaal begint daar volgens de laatste berichten van zaterdagochtend op te lijken. Het zou omsingeld zijn door Israëlische tanks. Het Al Shifa moest enkele voltreffers incasseren, waarbij zeven doden en een aantal gewonden vielen. Het IDF heeft een evacuatiebevel uitgevaardigd. Het Al Quds van de Rode Halve Maan zit zonder brandstof. De omgeving ligt onder vuur, het ziekenhuisterrein niet. De directies van de ziekenhuizen blijven inactief. Ze brengen bijvoorbeeld geen camerabeelden naar buiten van hun kelders waaruit zou kunnen blijken dat Hamas er geen bunkers heeft. Evenmin hijsen zij de witte vlag. Bij een bezetting door het IDF heeft Israël de morele plicht onmiddellijk de medische zorg en de voedselvoorziening op gang te brengen. Anders zal het zijn westerse bondgenoten – toch als sceptisch – verliezen.

Op 1 en 2 april 1945 voerden de Sovjets zware luchtbombardementen uit. Ondanks dit alles viel Breslau niet. Pas op 6 mei 1945, zes dagen na Hitlers dood en twee dagen voor de totale capitulatie van het Derde Rijk, gaf Breslau zich over. Dan nog was daarvoor nodig dat het Rode Leger een eervolle capitulatie voorstelde, wat dat in de praktijk ook mocht betekenen. Men moet daarbij in aanmerking nemen dat het Rode Leger het grondgebied van het Duitse Rijk niet wilde bevrijden maar veroveren. De soldaten kwamen plunderen, verkrachten, moorden en wraak nemen. De verdedigers van Breslau wisten precies wat de Wehrmacht en de SS in Rusland hadden aangericht. Ze rekenden niet op genade. Zo moeten ze er bij Hamas nu ook in staan. Toch gaven de laatsten het op toen het Sovjetleger uiteindelijk die eervolle overgave beloofde. Dat is een belangrijke les.

Hanke ontsnapte in een klein vliegtuigje. Hij raakte in Tsjechische gevangenschap en kwam om bij een vluchtpoging. Het aantal slachtoffers onder de burgerij bedroeg 170.000. Daarnaast sneuvelden 6.200 Duitse en 13.000 Sovjetsoldaten.

Dat zijn heel andere cijfers dan de aantallen burgers en soldaten die nu in Gaza vallen ook als je het extrapoleert naar de kleine drie maanden die het beleg van Breslau duurde. Tegelijk moeten we hierbij in aanmerking nemen dat Hamasstrijders geen uniform dragen en dus niet als soldaten herkenbaar zijn. Hun doodsverachting lijkt wel sterk op die van de fanatiekste verdedigers in Breslau. Een belangrijk verschil is het duidelijk gebrek aan voedselvoorraden voor de bevolking terwijl Hamas toch ruimschoots de tijd heeft gehad die aan te leggen. Als je genoeg materiaal naar binnen kunt krijgen om een netwerk van ondergrondse bunkers en tunnels te bouwen, moet dat met voedsel toch ook wel lukken.

De belangrijkste overeenkomst tussen Breslau 1945 en Gaza stad 2023 – ten slotte – blijft de zinloze verdediging tegen een overmachtige vijand ten koste van alles en iedereen door een maniakale ideologisch gedreven niets en niemand ontziende bende krijgers.

Wat kun je hiervan leren? Israël wil Hamas totaal vernietigen. Dat laat de leden van de terreurorganisatie maar één optie: ten onder gaan om hun eer te redden, wat ook de gevolgen mogen zijn. Er is voor hen geen uitweg om de strijd te staken met behoud van enig zelfrespect. Omgekeerd heeft Israël geen eigen criterium om te kunnen zeggen: “We moeten ermee stoppen. Het is genoeg geweest”. Het is met name aan de westerse landen en meedenkende Arabische staten om ze daarbij te helpen. Beide partijen moeten op eigen gronden tot de overtuiging komen dat doorvechten geen zin heeft. Dat is de enige conclusie waartoe de fragmentarisch gelegde puzzel van de situatie op de grond nu kan leiden voor burgers die afhankelijk zijn van media en openbare bronnen.

Zo zag Breslau (thans Wróclaw) er in 1939 uit:

En dit zijn opnamen van de strijd in 1945:

De Polen hebben de stad prachtig gerestaureerd.

Voor het overige ben ik van mening dat het toeslagenschandaal niet uit de publieke aandacht mag verdwijnen en de affaire rond het Groninger aardgas evenmin.

Beluister Het Geheugenpaleis, de wekelijkse podcast van Han van der Horst en John Knieriem over politiek en geschiedenis. Nu: de matte verkiezingsstrijd.