De schimmigheid van Unicef

De recente inzamelingsactie voor de vluchtelingen in Syrië heeft de aandacht gevestigd op het functioneren van de organisaties die de opbrengst van inmiddels ruim vier miljoen euro mogen verdelen: zijn ze wel geschikt om de slachtoffers te helpen?

Binnen deze Samenwerkende Hulporganisaties (SHO) is het Nederlandse kantoor van Unicef een vreemde eend in de bijt. Anders dan de andere organisaties in deze club, is Unicef geen ‘echte’ hulporganisatie. Dat zou je niet zeggen als je naar de website kijkt. Daar wordt de indruk gewekt dat Unicef haar zegenrijke werk alleen kan verrichten dankzij de inspanningen van collecterende schoolklassen en goedgeefse burgers. Niets is minder waar.

Unicef is een ambtelijk onderdeel van de Verenigde Naties, een bureaucratisch bolwerk dat vanuit New York opereert. Van daaruit kan Unicef jaarlijks vele honderden miljoenen euro’s besteden aan diverse activiteiten, en vooral  aan haar eigen overhead van kantoren en duizenden ambtenaren. Het geld komt van de Verenigde Naties en de tientallen Unicefkantoren in de wereld die allemaal een groot deel van hun ingezamelde geld moeten overboeken naar het hoofdkantoor. Zo ook bij Unicef in Den Haag, waar een klein team van werknemers, aangevoerd door liefst twee directeuren, vooral bezig is om geld in te zamelen. Dit werfkantoor draagt 75 procent van alle inkomsten meteen over aan New York. Dat ging volgens het jaarverslag in 2011 om ruim 55 miljoen euro.

Peanuts Daarbij vergeleken zijn de euro’s die via SHO bijeen worden gesprokkeld, maar peanuts. Van de vier miljoen die de SHO voor de vluchtelingen heeft opgehaald. gaat volgens een vaste verdeelsleutel ongeveer een half miljoen naar Unicef. Dit bedrag wordt vrijwel in haar geheel overgemaakt naar het hoofdkantoor. “En daarna wordt het mistig”, schreef ik daarover enkele weken geleden in een artikel op de opiniepagina van De Volkskrant. Want Unicef is veruit de minst transparante hulporganisatie die er bestaat.

Dat baseer ik op recent onderzoek van de onafhankelijke instelling Publish what you Fund. Volgens een recente index van deze waakhond, scoort Unicef een ‘very poor’ op het gebied van transparantie, en verreweg het slechtste van alle grote hulpinstellingen. Unicef bungelt op deze lijst ergens bij de laagste vijftien, tussen overheidsdepartementen van landen als Griekenland, Bulgarije, China, en Cyprus. Dat lijkt me erg zorgwekkend. Dat Unicef hier onderaan bungelt heeft overigens ook een praktische reden: ze waren kennelijk te laat met het publiceren van cijfers. Inmiddels is dat kennelijk gebeurd, maar veel maakt het niet uit: de positie van Unicef blijft belabberd.

Waarom is dit zo belangrijk? Nu er veel kritiek is op de effectiviteit van hulp, is transparantie bij de bestedingen een eerste vereiste. Zonder transparantie is het onmogelijk om goede hulp te verlenen. Het geld vloeit in vreemde zakken, je bent kwetsbaar voor afpersing en andere illegale praktijken. Hierover straks meer. Na mijn artikel in De Volkskrant was Unicef er als de kippen bij om te reageren. Omdat de feiten niet konden worden weerlegd, deed Unicef-woordvoerder Martin de Beer mijn verhaal af als ‘ook maar een mening’. Tegelijk meldt Unicef dat al het geld perfect zal worden besteed. Helaas zijn de beweringen van Unicef, vriendelijk gezegd, niet te controleren. “Het aandeel van Unicef Nederland wordt besteed aan het doel waarvoor het is bestemd en we leggen daarover verantwoording af”, beweert De Beer. Nou, als dat werkelijk zo was, had Unicef niet onderaan de lijst gebungeld die Publish What You Fund heeft opgesteld.

De vraag blijft wat Unicef in dit gezelschap doet van ‘echte’ noodhulporganisaties. Waarom bestaat SHO niet uit een kleine kring van gespecialiseerde clubs, zoals Stichting Vluchteling, Rode Kruis, en Mensen in Nood? En misschien wil Artsen zonder Grenzen dan ook wel meedoen.

Een strijkstok van 30% Nieuwsuur besteedde recentelijk ook aandacht aan de vreemde samenstelling van de club van geldinzamelaars voor noodhulp. In dit verband heeft de Nederlandse wetenschapper Wiet Janssen al eerder een belangwekkend feit geconstateerd. Ik stip het hier kort aan – het verdient meer aandacht, dat komt hopelijk een andere keer.

Janssen, een zeer ervaren hulp-professional die al in 2009 is gepromoveerd op dit vakgebied, heeft aangetoond dat grote organisaties als Unicef gemiddeld ongeveer dertig procent van hun hulpbudget kwijt zijn aan lokale corruptie en ‘strijkstokken’. Unicef wekt in haar communicatie graag de indruk dat ze haar projecten eigenhandig uitvoert, maar dat is niet zo. Er wordt voor veel geld lokale capaciteit ingekocht – en vaak ook deels weggekocht bij lokale hulporganisaties.

De lokale partijen bij deze Unicef-‘spending spree’ profiteren hier goed van: ze romen een stukje van het budget af bij aanbestedingen, en bij de aanschaf van allerlei diensten (vervoer, huisvesting, kantoorruimte, voedsel en spullen voor vluchtelingen, enzovoorts). Lokale Unicef-uitvoerders spelen vaak een actieve rol in dit schimmige netwerk. De vraag is of ze zouden kunnen werken als ze dit niet deden: waarschijnlijk zouden ze worden gedwarsboomd. Daar gaat het mij nu niet om: feitelijk is het dus zo dat Unicef nauwelijks kan uitleggen hoe het de vele miljoenen besteedt die het binnenhaalt met donaties en contributies. Dat corruptie in kringen van deze en soortgelijke organisatie ook nog eens ongeveer een-derde van het budget doet verdwijnen in verkeerde zakken, maakt het alleen maar erger.

Lees ook de reactie van Unicef-directeur Jan Bouke Wijbrandi: Inderdaad, hulp organiseren en fondsen werven kost geld.

Volg John Verhoeven ook op Twitter