De PvdA kan wel degelijk buiten de boot vallen

Sinds de verrassende verkiezingsuitslag van woensdag hoor ik alom dat een coalitie tussen VVD en PvdA haast onvermijdelijk is. Het alternatief “over links” lijkt inderdaad heel onwaarschijnlijk, want daarvoor zijn CDA en D’66 nodig. Zij hebben niet alleen deelname aan zo’n kabinet al bij voorbaat uitgesloten, maar de verschillen met de SP zijn ook zo groot dat we die optie gerust kunnen doorstrepen.

Voor een Kunduz-achtige, centrum-rechtse coalitie ligt dat anders; het is voor de PvdA belangrijk om zich te realiseren dat Rutte wel degelijk nog andere mogelijkheden heeft en niet zal aarzelen om Samson aan de kant te schuiven als de gelegenheid zich voordoet. De Kunduz-coalitie heeft weliswaar net geen meerderheid (75), maar er zijn varianten goed mogelijk die een meerderheid in beide kamers hebben, bijvoorbeeld met steun van 50plus of de SGP. Zo’n coalitie bestaat uit veel partijen, maar hoeft helemaal niet instabiel te zijn: allemaal hebben ze al een geschiedenis van constructieve samenwerking met Rutte, met uitzondering van 50Plus.

De vraag is natuurlijk of die partijen zich willen lenen voor zo’n stunt van Rutte om Samson buitenspel te zetten. Voorlopig niet, natuurlijk. Direct na de verkiezingen waar Samson zo sterk gewonnen heeft zou dat door het publiek als een vuile streek gezien worden. Maar als de formatieonderhandelingen na een paar maanden nog steeds niet tot succes hebben geleid, dan kantelt ook de publieke opinie hierover.

Het lijdt geen twijfel dat de VVD, het CDA en de SGP, veel liever, net als in de afgelopen twee jaar, met elkaar in zee gaan dan met de PvdA. De ChristenUnie zal wel even twijfelen, maar is onder Slob behoorlijk naar rechts opgeschoven, wil graag regeren en zal dus, als de mogelijkheid zich aandient, ook wel akkoord gaan. GroenLinks en 50+ hebben grote problemen met het  beleid van Rutte 1, maar zijn over te halen met de juiste concessies en zijn bovendien niet allebei nodig.

De cruciale stap voor Rutte om dit voor elkaar te krijgen wordt dus het overhalen van D’66. Pechtold kan het voorlopig niet maken tegenover de linkse vleugel van zijn partij om behulpzaam te zijn bij het buiten de deur houden van de PvdA. Maar Pechtold is ook ongeduldig, wil heel graag grote hervormingen en na een paar maanden vastlopende onderhandelingen is alles mogelijk.

Dit scenario is reëler dan het nu misschien lijkt. VVD en CDA hebben zich in de afgelopen twee jaar heel behendig getoond in het tegen elkaar uitspelen van de andere partijen. Rutte heeft bovendien laten zien iedere wiskundige mogelijk voor een rechtser beleid te grijpen, hoe politiek onwaarschijnlijk die aanvankelijk ook lijkt – zie de gedoogconstructie op basis van 76 zetels in de Tweede Kamer, en de ingewikkelde manipulatie van de Eerste Kamer-verkiezingen waarbij stemmen van de SGP indirect de PVV een restzetel bezorgden (ten koste van nota bene de ChristenUnie).

Samson’s onderhandelingspositie verzwakt door het bestaan van een geloofwaardig alternatief, en wordt zwakker hoe langer de onderhandelingen voortduren. Het is voor hem daarom cruciaal om het Kunduz-alternatief te blokkeren door D’66 spoedig en definitief aan zich binden. En dat betekent: een samen-uit-samen-thuis afspraak met Pechtold over een paarse coalitie met de VVD, en de bereidheid concessies te doen op terreinen die voor D’66 net zo belangrijk zijn als voor de VVD zoals het ontslagrecht, de huurmarkt en de overheidsfinanciën.