De PvdA en de linkse samenwerking

De PvdA houdt zondag in Amsterdam een manifestatie tegen het beleid van kabinet Rutte, waarop andere progressieve partijen en organisaties welkom zijn. Op de eigen nieuwjaarsbijeenkomst nodigde partijleider Job Cohen onlangs ’alle andere partijen uit om samen oppositie te voeren’, maar liet zich niet uit over nauwere progressieve samenwerking. Die is wel hard nodig om het groeiende cynisme te overwinnen. Maar wil de PvdA eraan meedoen?

Er is veel kritiek mogelijk op de door de PvdA van de jaren zeventig vaak overschatte maakbaarheid van de samenleving. Die overschatting ging gepaard met nieuwe, linkse taboes, en een dominantie binnen het linkse discours van de linkse welzijnswerker. In de jaren tachtig, ten tijde van het vacuüm dat binnen de partij ontstond omdat de opvolging van Joop den Uyl maar niet tot stand kwam, is er op lokaal niveau een nieuwe wind gaan waaien. Niet richting een reëlere kijk op mens en samenleving, maar richting een sociaal-technocratie. PvdA’ers verkozen bijvoorbeeld niet langer de volkswijk als prioriteit maar het realiseren van prestigeprojecten. Deze aanpassing kreeg navolging op landelijk niveau. En Wim Kok was de gedroomde man voor het omzetten van deze koerswijziging in praktische politiek. In De Rode Hoed in Amsterdam tijdens zijn Den Uyl-lezing: “Het afschudden van de ideologische veren is voor een politieke partij als de onze niet alleen een probleem, het is in bepaalde opzichten ook een bevrijdende ervaring.” Daarmee nam de eerste man van de PvdA afscheid van het socialisme.

Bijkomend voordeel: de koerswijziging sloot naadloos aan bij de zegetocht die het neoliberalisme in die dagen wereldwijd, en onder leiding van Ruud Lubbers ook in ons land, beleefde.

Het vervolg is genoegzaam bekend. Acht jaar Paars heeft geleid tot een verslechtering van de prestaties van de publieke sector; vergroting van de inkomensverschillen; afbraak van de sociale zekerheid; liberalisering en privatisering; introductie van marktwerking op plaatsen waar het publieke belang reëel gevaar loopt, en tot het egocentrisme als nieuwe levenshouding. Inmiddels ziet iedereen in dat we toen gezaaid hebben wat we nu – ook elders op de wereld – aan niet bedoelde ellende oogsten. Ondanks het feit dat de nadelen van die neoliberale kijk op mens en samenleving en het dito beleid al overal zichtbaar waren, is er in de acht jaar onder Balkenende gewoon op de oude voet doorgegaan. Deels ook met steun van de PvdA.

Nu hebben we voor het eerst sinds lange tijd een liberale premier, die een kabinet leidt dat steun krijgt van een voornamelijk rechts georiënteerd CDA en een partij die discriminatie tot handelsmerk heeft verheven. De PvdA is samen met SP en GL in de oppositie beland, net zoals bij de eerste kabinetten-Balkenende. Hoewel de SP door de PvdA en GL aanvankelijk lange tijd werd gezien als een ongewenste concurrent, kwam toen de doorbraak: verhoudingen normaliseerden en er werd redelijk goed samengewerkt. Een en ander bekoelde weer tijdens de deelname van de PvdA aan het laatste kabinet-Balkenende, terwijl de SP met vijfentwintig zetels in de Tweede Kamer het nakijken had en in de oppositie belandde.

De verhoudingen op links staan momenteel weer midden in de belangstelling. En dat is maar goed ook, want er zal toch echt een geloofwaardig antwoord moeten komen op de plannen van het kabinet-Rutte. Complicatie daarbij is dat GL ervoor gekozen heeft zich te herpositioneren tussen de PvdA en D66. Vooral met de laatste partij wordt al jaren innig samengewerkt. Niet verwonderlijk dat er binnen die twee partijen stemmen opgaan om te fuseren. Wijselijk heeft de PvdA onder Cohen besloten zich niet daarbij aan te sluiten, wetende dat dat zal leiden tot een verdere vervreemding van het eigen gedachtengoed en achterban.

De essentie van samenwerking is dat je de andere deelnemers respecteert en in hun waarde laat. Als je niet primair zoekt naar de overeenkomsten, krijgt samenwerking nooit een kans. Samenwerking kan alleen kansrijk worden wanneer de inhoud centraal staat, en er gewerkt wordt aan overeenstemming. Het voor eigen gewin uitvergroten van de verschillen, vooral als die uitvergroting niet meer om het lijf heeft dan het plakken van plaatjes met lege begrippen als conservatief, progressief, links, rechts, Old Labour of New Labour, is vanzelfsprekend contraproductief. Het is productiever samen te kijken naar hoe waarden als menselijke waardigheid, gelijkwaardigheid en solidariteit concreet bevorderd kunnen worden.

Prioriteit moet uitgaan naar het opheffen van de noden van de mensen en het op orde brengen van de publieke sector. Dit is de enige manier waarop het groeiende cynisme kan worden overwonnen. Land en bevolking hebben behoefte aan reële hoop op een betere toekomst waarin vertrouwen kan groeien, gemeenschapszin en publieke moraal werkelijk inhoud krijgen, en de oriëntatie op de wereld steeds belangrijker wordt. Binnen het samenwerkingsverband dat dit tot stand moet brengen is een belangrijke rol weggelegd voor de PvdA. De vraag is alleen: wil ze die rol ook?