De paus vindt Europa 'een oude oma' en hij heeft gelijk

Wilt u in aanmerking komen voor de Internationale Karelsprijs , die bestaat uit een mooie medaille met de beeltenis van keizer Karel de Grote? Dan moet u zich zeer verdienstelijk hebben gemaakt voor de Europese eenwording. Het is ook belangrijk dat u tot de gevestigde orde behoort.

Joseph Luns kreeg zo’n plak, evenals Beatrix, Henry Kissinger. En toen ze een keer niemand wisten, het gehele volk van Luxemburg. Dit jaar was paus Franciscus aan de beurt. Die zal zich wel afgevraagd hebben waar zijn verdiensten voor de Europese eenwording dan in hemelsnaam uit bestonden. Hij bracht het grootste deel van zijn leven door in Buenos Aires, waar hij met de metro naar zijn afspraken ging. Hij zit pas een paar jaar in het Vaticaan.

De prijsuitreiking vond niet plaats op het stadhuis in Aken, zoals de gewoonte is, maar ten huize van de gelauwerde zelf. De paus kreeg hoog bezoek, want Donald Tusk, Angela Merkel, Jean-Claude Juncker, Mario Draghi, Martin Schulz maakten hun opwachting. De koning van Spanje en de groothertog van Luxemburg gaven monarchaal cachet aan het gebeuren. De rest van het zaaltje was ook gevuld met hoogwaardigheidsbekleders.

De paus nam het woord. Franciscus houdt niet van langdurige plichtplegingen. Hij is niet te vinden voor uitvoerig ritueel. Een goede mis is kort maar krachtig, zo meent hij, en zijn publieke optredens doen denken aan gesproken columns. Nu maakt hij op die regel een uitzondering en hield een echte toespraak. Al bleef het – vergeleken met wat veel hooggeplaatste personen bij vergelijkbare gelegenheden te berde brengen – nog steeds kort en bondig.

Het was bovendien geen Europese toespraak. Het was een echte Latijns-Amerikaanse speech vol prachtige woorden, filosofische begrippen en verrassende verbanden. Met die toespraak verdiende de paus zijn medaille alsnog. Hij legde zijn publiek nauwkeurig uit wat er schortte aan het hedendaags Europa. Daarmee plaatste hij zich in de traditie van zijn orde, die der Jezuïeten. Die zetten al sinds hun oprichting onverschrokken de puntjes op de i, ongeacht de gedistingeerdheid van het publiek.

Zo legde de paus  in glasheldere bewoordingen de crisis van het huidige Europa bloot. Hij vergeleek de Europese Unie met een oude oma, zoals hij ook al in het Europees Parlement deed. Het ontbreekt  volgens hem momenteel aan creativiteit, genie en het vermogen tot wedergeboorte, die ons werelddeel altijd kenmerkten.

Franciscus schetste het beeld van een confederatie die met de handen in het haar zit vanwege de uitdagingen van deze tijd, omdat ze haar flexibiliteit kwijt is en alleen nog maar bang is voor het nieuwe en het vreemde.  De paus constateerde dat het Europa vanwege de werkloosheid moeite kostte om zijn eigen jeugd een waardige plek te geven. En dat het oog in oog met de vluchtelingencrisis is verstijfd. Met zoveel woorden maakte hij duidelijk dat deze verschijnselen blijk geven van dezelfde problematiek.

De huidige trends – een terugkeer naar nationalisme – vindt hij dan ook contraproductief.

“Vormen van reductionisme en pogingen tot uniformering veroordelen onze volkeren tot wrede armoede, de uitsluiting verre van het creëren van waarde. Verre van grootsheid, rijkdom en schoonheid te verschaffen leidt uitsluiting tot vulgariteit, beperktheid en wreedheid, verre van adeldom van geest te scheppen, brengt die laaghartigheid”.

De paus riep zijn publiek op om, wat Eli Wiesel noemt, een transfusie van herinneringen toe te passen en inspiratie te zoeken bij de grondleggers van het Verenigd Europa in de eerste jaren na de Tweede Wereldoorlog. Zij kunnen het ideaal en daarmee de praktijk nieuwe levenskracht geven.

“Solidariteit mag nooit verward worden met liefdadigheid maar moet begrepen worden als een middel om kansen te scheppen voor alle inwoners  van onze steden – en zo veel andere steden – om in waarheid te leven. De tijd leert ons dat het eenvoudigweg niet genoeg is om individuen ergens op een plek te vestigen, de uitdaging is die van een diepe culturele integratie”.

Ook zei hij:  “Ik droom van een Europa, waar migrant zijn geen misdaad is maar een oproep tot een grotere betrokkenheid ten dienste van de waardigheid van elk menselijk wezen”.

De Baudets en de Wildersen zullen nu klaar staan met hun conclusie: de paus is een wegkijkende opperpastoor van de linkse kerk. Toch hield Franciscus allesbehalve een links betoog. Tot zijn dromen behoort net zo goed een Europa van gezinnen die kinderen krijgen belangrijker vinden dan consumeren.

Het gedachtengoed van deze paus is helemaal niet links. Het past vrij naadloos in de gedachtenwereld van de katholieke sociale leer en de Katholieke Actie van een eeuw geleden. Maar hij staat wel aan het hoofd van een wereldkerk. Hij heeft een bredere blik op de wereldproblematiek dan een populistische nationalist of een beroepspoliticus die niet verder kijkt dan de volgende gelegenheidscoalitie.

Het was ook een beetje een donderpreek waarmee Franciscus de medaille van Karel de Grote in ontvangst nam. Vroeger kende de katholieke kerk specialisten in dit genre, die in de weken voor Pasen van kerk naar kerk reisden om daar zogenaamde vastenmeditaties te houden. De parochies concurreerden met elkaar om de predikant die het hardst tekeer ging want die trok de meeste gelovigen. Zij gingen na afloop met tuitende oren naar huis om daar hun oude leven gewoon voort te zetten.

Dat zal het opgeprikte publiek van de paus ook doen. De komende dagen zullen de hooggezetenen van Europa veel waarderende woorden uiten over de speech van paus Franciscus.

Daarna gaan ze over tot de orde van de dag. Geloven doe je in de kerk.