De ondraaglijke lichtheid in Nederlandse berichtgeving over Oekraïne

Serieuze media in Nederland – de zgn. ‘kwaliteitskranten’ en televisieprogramma’s als het NOS-journaal en Nieuwsuur – stellen zich tot doel het geven van feitelijk juiste informatie over en het duiden van voor Nederland relevante gebeurtenissen. Hun berichtgeving over de ‘verkiezingen’ van afgelopen zondag in het bezette gedeelte van Oost-Oekraïne toont echter voor de zoveelste keer dat zij hun pretenties niet waar maken waar het Oekraïne betreft.

De kern van de informatie die lezers en kijkers kregen was dat ‘separatisten’ in Oost-Oekraïne in hun ‘zelf-uitgeroepen republieken’ nu hun eigen verkiezingen hadden georganiseerd, zij het ‘tegen de wil van de regering in Kiev’. Doordat aanvullende informatie ontbrak, kreeg men zo de indruk dat de bevolking daar op eigen initiatief en spontaan gebied had bezet, dat de mensen nu zelf hun eigen vertegenwoordigers gingen kiezen, zij het misschien op een wat rommelige manier, en dat dat alles eigenlijk wel begrijpelijk is en ook wel redelijk. Want wilden de Schotten ook geen onafhankelijkheid, en willen de Vlamingen en Catelanen dat niet nog steeds?

Veel wezenlijke informatie werd echter niet vermeld, informatie die nodig is om te begrijpen wat er in Oost-Oekraïne daadwerkelijk aan de hand is. Door dat niet te doen, maken de serieuze media zich schuldig aan onjuiste informatievoorziening. Lezers en kijkers kunnen zich slechts een juist beeld vormen over de actuele gebeurtenissen Oost-Oekraïne wanneer zij over de volgende, verifieerbaar feitelijk juiste, informatie beschikken.

Talloze opiniepeilingen gaven in april van dit jaar nog aan dat een meerderheid van de bevolking in het Oosten geen aansluiting bij Rusland wil en voor een Oekraïnse eenheidsstaat is (weliswaar met grotere bevoegdheden voor de regio’s). Er waren geen problemen tussen zgn. ‘ethnisch-Russische’ en ‘ethnisch-Oekraïense’ Oekraïners. Ook rapporten uit die periode van de VN Mensenrechten Raad concludeerden dat nadrukkelijk.

De problemen in het Oosten zijn begonnen met het stoken door Rusland na de invasie van de Krim. Aanvankelijk met gewapende Russische ‘vrijwilligers, Russische “speznast”-groepen en adviseurs (o.m. de ‘premiers’ van de zelf-uitgeroepen deelrepubliekjes), levering van Russisch militair materieel, maar later ook met reguliere Russische troepen.

Uitsluitend dankzij deze actieve Russische steun konden de ‘separatisten’ een steeds groter gebied bezetten. Toen echter het Oekraïense leger, gesteund door vrijwilligersbataljons, zich eenmaal had herpakt zag het er in de zomer naar uit dat de ‘separatisten’ binnen enkele weken verslagen zouden zijn. Slechts een zware Russische interventie met reguliere troepen kon het Oekraïense offensief tot staan brengen.

Op de dag van de ‘verkiezingen’ in Donetsk en Luhansk waren er in bezet gebied nog altijd vele duizenden gewapende Russische ‘vrijwilligers’, grote aantallen reguliere Russische troepen en een indrukwekkend arsenaal aan Russisch wapentuig. Dat is mogelijk doordat de wettige autoriteiten in Kiev de driehonderd kilometer lange grens tussen het bezette gebied en Rusland nog steeds niet kunnen bewaken vanwege  Russische obstructie.

Wat de ‘verkiezingen’ zelf aangaat, die schonden werkelijk in alle opzichten de meest elementaire vereisten voor ‘open en eerlijke’ verkiezingen zoals die door de OVSE worden voorgeschreven. Niet alleen waren ze in strijd met de Oekraïense grondwet en een grove schending van het zgn. Minsk-akkoord van begin september zoals de Zwitserse President, voorzitter van de OVSE, benadrukte. Dat mede door de ‘separatisten’ ondertekende akkoord voorzag immers in verkiezingen volgens Oekraïense regels om meer bevoegdheden aan de regio’s over te dragen.

Er was geen vrije kandidaatstelling, burgers konden slechts kiezen uit door de ‘separatisten’ voorgestelde kandidaten. Zelfs pro-Russische partijen in het gebied mochten niet aan de verkiezingen deelnemen. Er was geen formeel vastgelegde verkiezingsprocedure. Er waren geen kieslijsten, iedereen kon stemmen op basis van een fotokopie van zijn paspoort, wat stemmen op verschillende locaties mogelijk maakte. Ongecontroleerd stemmen via internet was mogelijk. Niet alleen Oekraïners mochten stemmen, maar ook aanwezige Russen (vnl. strijders). Overheidspersoneel werd verplicht om paspoorten in te leveren en een verklaring te ondertekenen te gaan stemmen. De veelal verarmde gepensioneerden werd verteld dat er hogere pensioenen komen en dat om die te krijgen mensen een speciale kaart nodig hadden die ze alleen op het stembureau konden krijgen. Tekenend voor de hele situatie is een video waarop een zwaargewapende man in camouflagepak ingevulde stembiljetten controleert voordat kiezers ze in de stembus doen.

Een laatste omissie in de Nederlandse informatievoorziening betreft het leven van alle dag in bezet gebied. Geen woord over de angst, onzekerheid en intimidatie waaraan gewone burgers zijn blootgesteld, het gebrek aan democratisch gezag en orde. Niets over de leraren en artsen en ander overheidspersoneel dat verplicht wordt om loyaliteitsverklaringen af te geven om zeker te zijn dat ze hun baan en salaris kunnen behouden. Ook hier is wellicht een video verhelderend waarin aan een groep burgers  wordt overgelaten of twee door gewapende milities van verkrachting beschuldigde mannen de doodstraf moeten krijgen of niet.

Willem-Gert Aldershoff Oekraïne-analist Brussel