De natte droom van Osama

De een-na grootste stad van Irak, Mosul, is in handen van ISIS, de terreurorganisatie die zelf te extreem is voor al Qaida. ISIS staat vrij vertaald voor de Islamitische Staat in Irak en Syrië en heeft nu grote delen van beide landen in haar bezit. Hebben de meedogenloze strijders van ISIS nu bereikt waar Osama bin Laden alleen van kon dromen: een kalifaat tussen de Eufraat en de Tigris? En wie zijn de schuldigen dat het zover heeft kunnen komen?

Binnen een week tijd hebben enkele duizenden Jihadisten een stad drie maal zo groot als Amsterdam ingenomen. Het door de Amerikanen getrainde en bewapende Iraakse leger droop met de staart tussen de benen af: sommige soldaten trokken uit paniek hun uniformen uit en zochten in burgerkleding een veiliger heenkomen. Deze blinde paniek is goed te begrijpen: Irakese en Syrische militairen worden door ISIS strijders steevast geëxecuteerd, om vervolgens op Twitter en Instagram te verschijnen – vaak zonder hoofd.

Blunders Dat het zover heeft kunnen komen is deels te verklaren door de matige slagkracht van het Iraakse leger. Strategische blunders op het slagveld zijn vaker regel dan uitzondering, zoals recentelijk bleek toen enkele tanks zonder steun van infanterie eenheden gemakkelijk werden uitgeschakeld door de mix van internationale Jihadisten.

De belangrijkste reden voor de opmars van de Jihadisten zijn echter structureel van aard. Ten eerste is dit de erfenis van de gigantische puinhoop van George W. Bush. Na de invasie werd Irak volkomen verkeerd bestuurd en leidde dit tot een vacuüm waarin al Qaida een afdeling kon vestigen in Bagdad en omstreken. Voor de Amerikaanse invasie kon Osama alleen maar dromen van enige aanwezigheid van zijn strijders in Irak.

Ten tweede ligt de schuld voor een groot deel bij de Iraakse Premier Nouri al Maliki, die al ruim acht jaar aan de macht is. Al Maliki’s beleid wordt de laatste jaren gekarakteriseerd door polariserende uitspraken en de structurele uitsluiting van de Soennitische minderheid van de bevolking. Tijdens zijn recente herverkiezing benadrukte hij vooral de existentiële strijd tussen Sjiieten en Soennieten in plaats van zich te profileren als een man van het gehele Iraakse volk.

Als gevolg hiervan keren vele Soennieten zich af van Maliki en verzetten gehele stammen en milities zich in plaats van tegen ISIS zich nu tegen de Iraakse overheid. Zo legde Maliki een vruchtbare voedingsbodem voor de oprukkende Jihadisten, die in de slag van Mosul vermoedelijk steun kregen van andere milities. In plaats van te leren van zijn fouten zal deze semi-dictator waarschijnlijk gauw weer voor de poorten van Washington DC staan om aldaar voor meer steun tegen de terroristen te vragen.

Wederopstanding van het kalifaat Raqqa in Noord-Syrië,  qua inwoners vergelijkbaar met Utrecht, werd door ISIS veroverd in maart vorig jaar. Sindsdien opereert de organisatie daar Sharia rechtbanken en worden dieven de handen afhakt en tegenstanders publiekelijk geëxecuteerd of zelfs gekruisigd. Begin dit veroverde het de Iraakse steden Ramadi en Falluja.  

Met het succes in Mosul heeft het nu voor het eerst een stad in handen met meer dan een miljoen inwoners. Tevens werden munitiedepots, tanks, banken en zelf olievelden buit gemaakt. Met deze financiële, militaire en geografische successen is eigenlijk maar één conclusie mogelijk: de Islamitische Staat is niet zomaar een stoer gekozen naam voor de voormalige Iraakse tak van al Qaida, maar werkelijkheid geworden in het hart van het Midden-Oosten. 

De vraag blijft hoe lang ISIS dit gebied in handen kan houden of dat het door roekeloos te handelen zoveel tegenstanders creëert dat het ten onder zal gaan aan haar eigen success. In Syrië heeft de Islamitische Staat veel kwaad bloed gezet en is het officieel in oorlog met de Syrische tak van al Qaida en aanverwante rebellengroeperingen.

De verwachting is dat ISIS nu oprukt naar steden als Samarra, bakermat van enkele prominente Sjiitische heiligdommen. Deze stad is gegarandeerd een rode lijn voor Iran, hoeder van de Sjiieten in de regio. Iran zal hard terugslaan en in samenwerking met al Maliki waarschijnlijk een nieuwe  (burger)militie trainen om het tegen ISIS op te nemen. De verdere militarisering van de bevolking is dan ook onontkoombaar en Irak begint steeds meer op Syrië te lijken.

De internationale gemeenschap zal intussen zich achter de strijd tegen de Jihadisten scharen, van de VS tot Iran. Het is daarom slechts een kwestie van tijd voordat de VS met militaire steun over de brug komt, terwijl Iran een grote vinger in de pap krijgt in Bagdad en het hart van het Midden-Oosten verder wordt verscheurd door sektarisch geweld. Dit is het onherroepelijke gevolg van de wederopstanding van een Islamitische kalifaat aan de Eufraat en Tigris. Maar intussen is de natte droom van Osama voor even werkelijkheid.

Anno Bunnik is als politicoloog verbonden aan Liverpool Hope University. Volg hem op Twitter: @Eurabist en op zijn blog www.eurabist.com