De les uit het CIA-martelrapport

Het meest opzienbarende aan het CIA-martelrapport? De publicatie ervan. Dat de CIA gevangenen martelde in de strijd tegen terrorisme was al lang bekend. En dat martelingen nooit de vorm hebben van een theekransje mag evenmin een verrassing heten. Maar dat zo’n rapport daadwerkelijk wordt geschreven en het daglicht ziet – weliswaar als samenvatting, maar toch – dat is iets bijzonders. Iets waarvoor Dianne Feinstein en Barack Obama complimenten verdienen. De openbaarmaking van een dergelijk rapport zou in veel landen ondenkbaar zijn.

Geen vervolging Vervolging lijkt niet aan de orde. Verantwoordelijken worden niet op het matje geroepen. Het rapport functioneert niet als een startschot voor bezinning, maar als een sluitstuk. Daarmee dreigt het een loos gebaar te worden. De wereld mag even zuur lachen om de hypocrisie van Amerika. Er mag binnenlands even gemopperd worden. En dan kan het hoofdstuk ‘CIA-martelingen’ gesloten worden. Voor de komende tijd. Want de methodes die de CIA destijds toepaste mogen inmiddels verboden zijn, niets geeft ons de geruststelling dat ze in de toekomst niet opnieuw uit de kast worden getrokken. Als de nood aan de man is, moet iemand het vuile werk opknappen, nietwaar?

De les uit het rapport Ook Europese landen moeten zich het martelrapport meer aantrekken. Als het rapport ons iets leert, is het hoe makkelijk gekoesterde waarden worden weggeworpen in tijden van crisis. Hoe één beestachtige aanval genoeg kan zijn om zelf in beesten te veranderen. Hoe eenvoudig humanitaire en democratische principes sneuvelen wanneer de angst toeslaat. De civilisatie waar we zo trots op zijn, blijkt eens te meer flinterdun. Niet alleen in Amerika, óók in Europa.

Er zijn immers nogal wat Europese landen die onderdak hebben geboden aan geheime CIA-gevangenissen. Zo zijn er bijvoorbeeld al Qaeda-leden gemarteld in Polen voordat ze werden overgeplaatst naar Guantánamo Bay. En Polen is niet het enige Europese land geweest met spookgevangenissen, laat staan hoeveel landen ervan op de hoogte waren en het oogluikend toestonden.

Nederlandse bodem? Vooralsnog lijkt het erop dat dergelijke gevangenissen nooit op Nederlandse bodem hebben gestaan. Geen martelingen op Hollandse grond, kortom. Maar hier hebben we na 9/11 wel antiterrorismewetten ingevoerd waarvan het twijfelachtig is of ze geheel in lijn staan met de humanitaire en democratische waarden die we zo koesteren. We hebben daar bijvoorbeeld de bewaarplicht voor bel- en internetgegevens aan overgehouden. Ook is het mogelijk om ‘verdachten’ van terrorisme te volgen en op te pakken ook al gaat het slechts om vage verdenkingen. Stuk voor stuk wetgevingen waarvan je je kan afvragen of ze thuishoren in een democratische rechtsstaat, waarin het individu altijd beschermd moet worden tegen de grillen van de overheid.

Rechtvaardig en humaan zijn is geen verdienste als er niets op het spel staat. Rechtvaardig en humaan blijven als de angst in je nek hijgt, dat is een prestatie. Eentje die democratische rechtsstaten altijd moeten leveren willen ze zichzelf recht in de ogen kunnen kijken. Het CIA-martelrapport laat zien wat er gebeurt als je de basiswaarden van een verlichte beschaving opschort om ze te beschermen. Uiteindelijk raak je ze kwijt en mag je ze terugzoeken in gevangenissen waar het stinkt naar het kwaad dat je zelf hebt aangericht.