De laatste kans voor Lilian Marijnissen

Een hard conflict heeft de SP in Rotterdam verscheurd, met royementen, opzeggingen en een dramatische verkiezingsnederlaag. De partij had het zekere voor het onzekere genomen en de Rotterdamse etappe van de landelijke toernee van Lilian Marijnissen gepland in Walhalla, met een capaciteit van 75 stoelen een van de kleinste theaters van de stad. Dat bleek te voorzichtig, de avond moest op het laatste moment verplaatst worden naar het veel ruimere Maasgebouw bij stadion De Kuip. Ook een mooie plek want Marijnissen is een fervent fan van de club. Een thuiswedstrijd kortom. De presentator maakte in de Ernst Happel-zaal bekend dat het aantal leden toeneemt. Nog mooier. En de politica werd vervolgens min of meer geïnterviewd door WNL-presentator Fidan Ekiz waar ze een goede band mee heeft. Er was Niels Geusebroek met gitaar die zijn hit Take Your Time Girl zong en de aanwezigen lieten hardop weten dat ze Lilian “een tof wijf” vinden. Kortom, de avond leek niet meer stuk te kunnen.

Ik had vooraf haar boek De Winst van Eerlijk Delen gelezen, het onderwerp van de toernee, en dat was een aparte ervaring. Het overgrote deel van wat ze schrijft, las ik met instemming. Het lijkt me bijvoorbeeld inderdaad geen gek idee als de energievoorziening deels genationaliseerd wordt. En buurtzorg op - menselijke - maat is ook een goed plan. Net als het belasten van de grootste vervuilers. Andere ideeën vind ik persoonlijk wat minder - ik ben geen groot voorstander van referenda - maar soit, er is geen enkele partij waar ik het volledig mee eens ben.

Tegelijkertijd riep het boek veel vragen en soms wat ongemak op. Zo bekritiseert ze de diplomademocratie, het gegeven dat vrijwel de hele Tweede Kamer uit hoger opgeleiden bestaat. “Dit leidt tot een groeiend gevoel van onbehagen onder de werkende klasse, die zich steeds minder vertegenwoordigd ziet. Hier ligt een grote opdracht voor links, en onze partij kan hierin vooropgaan.”

Een hoofdstuk verder vertelt ze vervolgens doodleuk dat ze afgestudeerd politicoloog is. Dat is natuurlijk niet erg maar het zou aardig geweest zijn als ze nou juist daar wat verder op ingegaan was. Heeft ze het idee dat de werkende klasse zich niet in haar kan herkennen of minder? Haar vader koos ondanks zijn intellectuele capaciteiten bewust voor een carrière als fabrieksarbeider. Heeft ze dat ook overwogen of was dat geen optie? Ze wil vooropgaan maar laat de lezer met dergelijke vragen zitten en mist daardoor een kans je mee te nemen in haar denkwereld.

De kritiek op de diplomademocratie is onderdeel van haar visie dat er een elite is die, ondersteund door een forse klasse van tevredenen, zich niet bekommert om de onderkant van de samenleving. GroenLinks en PvdA maken volgens haar ook, en misschien wel voornamelijk, deel uit van die elite. Marijnissen richt haar pijlen graag op die twee partijen. En de VVD. Die laatste wordt 27 keer genoemd in het boek, de PvdA 18 keer, D66 17 keer, GroenLinks 10 keer, CDA 8 keer en de PVV 1 keer. Terwijl zowel PvdA als GroenLinks kleiner zijn dan de SP. Kiezers vallen daar niet te halen, wel bij de PVV misschien.

Wellicht denkt ze zo mensen over te halen die zich door de PvdA in de steek gelaten of verraden voelen. Dat zijn er nogal wat. Misschien denkt ze dat die PvdA-kiezers naar wat ze noemt ‘radicaal rechts’ zijn overgestapt. Dat zou verklaren waarom ze radicaal rechts opvallend genoeg niet aanvalt. Of dat slim is? Die radicaal rechtse stemmers maken die keuze niet als stemvluchteling maar op basis van opvattingen. Ze worden door de conflictmijdende strategie niet overgehaald hun standpunten te veranderen.

Neem bijvoorbeeld de Tweebosbuurt, de veelbesproken en vaak door Lilian aangehaalde volkswijk op Rotterdam-Zuid die rücksichtslos werd gesloopt om plaats te maken voor dure appartementen. Dat verwoestende idee kwam toch echt uit de koker van Leefbaar Rotterdam en was bedoeld om arme mensen uit de stad te verdrijven. Kijk, stem radicaal rechts en ze komen je huis afpakken. Het wordt door Marijnissen geen enkele keer benoemd. Wel dat GroenLinks je vliegvakantie naar Kreta te duur wil maken, niet dat radicaal rechts jou en je buren verjaagt. Terwijl de SP toch echt feller tegen het laatste is dan tegen het eerste.

Saillant detail: in 2016 werd er mede op initiatief van de lokale SP een referendum gehouden over de sloop van onder meer de Tweebosbuurt. 72 procent van de kiezers stemde tegen maar de opkomst was schrikbarend laag. Slechts 16,9 van de kiezers in de stad stemde, ruim onder de vereiste drempel van 30 procent. Het referendum, door de partij geprezen als democratisch machtsmiddel, werd zo ineens een cadeautje voor de tegenpartij en een vrijbrief voor het zittende college want echt verzet was er kennelijk niet.

In het Maasgebouw werd uit de zaal ook een vraag afgevuurd over de ongelofelijk lage opkomst bij verkiezingen. Bij de gemeenteraadsverkiezingen kwam op Zuid slechts 16 procent van de kiezers opdagen, zei de man. Er klonken kreten van ontzetting onder de toehoorders. De grootste concurrent is niet links of rechts maar apathie. Is het geen goed idee om net als in België een opkomstplicht in te voeren, wilde de vragensteller weten. “Daar is veel voor te zeggen,” antwoordde Marijnissen en ik verschoof naar het puntje van m’n stoel. Maar vervolgens meldde ze na enig omhaal dat ze er geen voorstander van is. Ze gelooft meer in mensen overtuigen.

Wat dat laatste betreft valt er nog een hoop te doen. De zaal mocht dan vol zitten, een afspiegeling van de laagbetaalde bevolking van Rotterdam-Zuid was het qua afkomst zeker niet. De SP heeft op dat gebied een wereld te winnen maar lijkt daar bijna niet in geïnteresseerd. Afkomst beperkt zich voor de partij tot de opleiding van je ouders, de rest doet er niet toe. Je kunt wel hard roepen dat je tegen discriminatie bent maar dat je het niet jouw probleem vindt gaat de slachtoffers niet helpen. In het boek had ze op dat gebied de kans haar kiezers mee te nemen in veranderende opvattingen en realiteit maar in plaats daarvan gebruikt ze de ruimte voor een poging een erg onhandige tweet over twee voetballers, een zwarte en een witte, die haar terecht op veel kritiek kwam te staan, alsnog goed te praten.

Net als in haar boek, haalde ze op de bijeenkomst ook weer uit naar ‘woke’ en identiteitspolitiek, de favoriete onderwerpen van conservatief Nederland. Over wie ze het dan precies heeft, bleef onduidelijk - BIJ1? DENK? - maar ook daarbij is de vraag of ze haar - potentiële - kiezers er een dienst mee bewijst. Ok, ik kan me best voorstellen dat je je ongemakkelijk voelt bij bijvoorbeeld het harde racisme- of genderdebat en je daar niet in wilt mengen maar met het afdoen als nonsens win je niks, negeer je de noden van kiezers en roep je bij de rest van links alleen maar weerstand op.

Datzelfde geldt voor het verhaal over de linkse elite. Dat is toch ook vooral een Telegraaf-frame. Historisch gezien is de linkse beweging altijd voor een deel afkomstig uit de elite en lukte het mede daardoor linkse idealen te realiseren. Terecht merkt ze op dat de veelvliegers die de meeste klimaatschade veroorzaken vrijuit gaan terwijl de gewone vakantieganger zich wel moet schamen voor een retourtje Kreta. Maar iedereen weet dat het allemaal aangepakt moet worden en het noodzakelijk wordt de consumptiepatronen drastisch te veranderen. De grote pleitbezorger daarvan, de Partij voor de Dieren die in de laatste peiling groter is dan de SP, laat ze buiten schot.

Bij de vragen uit de zaal werd duidelijk dat onder de aanwezigen heel andere onderwerpen leven, naast de lage opkomst waren dat bijvoorbeeld de rechtse dominantie in de media en zelfs de monarchie want de stad trekt 4 miljoen uit voor Koningsdag. Er steeg zowaar een vrolijk protest van verontwaardiging op. Zoals ook merkbaar was dat het vuur in het publiek opvlamde als het ging over het gebrek aan sociale huurwoningen, de honger in de stad, de daklozen en de vercommercialisering van de zorg. Klassieke linkse onderwerpen waarover Marijnissen ook met overtuiging kan spreken en die de handen meer op elkaar krijgen dan het gehak op woke of een bakfietselite. Gaandeweg de avond begon ik me af te vragen of ze eigenlijk wel goede adviseurs heeft.

Iemand uit de zaal wilde weten hoe de grote groep tevredenen in de samenleving gewonnen kan worden voor de radicale ideeën van de SP. Daar zijn hele goede argumenten voor. Zo is het terugdringen van ongelijkheid aantoonbaar voor iedereen beter, ook voor de tevreden mensen. In Scandinavië zijn de rijken gelukkiger dan in de Verenigde Staten. Maar dat werd de aanwezigen niet verteld want Marijnissen kwam er niet mee. Zoals ook haar antwoord op de vraag wat neoliberalisme eigenlijk is me verbaasde. Ze begon over het trickle down effect, wat slechts een enkel aspect is. Het basisidee van het neoliberalisme is dat heel de samenleving gedwongen moeten worden met elkaar te concurreren en de overheid dat moet aanjagen. Dat wordt heel goed uitgelegd in Neoliberalisme, een Nederlandse geschiedenis. Ik vroeg me al af waarom ze er in haar boek niet naar verwees, maar nu vermoed ik dat ze het gewoon niet gelezen heeft. Je kunt wel een ideeënstrijd promoten maar het is toch handig als je ook de ideeën van je tegenstander goed onder woorden kan brengen.

Het mocht dan een thuiswedstrijd geweest zijn, echt gescoord werd er niet. Iemand riep dat het gesprek wel wat kritischer mocht. Niet dat het een saaie avond was, integendeel het was af en toe zelfs gezellig. Dat was misschien al genoeg voor een partij die geplaagd is door een harde interne strijd. Een keer kwam er een vraag over dat laatste maar meteen werd duidelijk gemaakt dat het onderwerp taboe is. Begrijpelijk maar tegelijk wel ongemakkelijk.

Na afloop realiseerde ik me dat het geen moment was gegaan over de Provinciale Staten verkiezingen, noch over de Eerste Kamer. Dat is best bizar. Natuurlijk, de avond is onderdeel van een landelijke toernee over haar boek maar een partijleider die het niet heeft over de verkiezingen die over 4 weken plaatsvinden? Een partij die niet even bijvoorbeeld de provinciale lijsttrekker in het zonnetje zet? Weer iets waar ik gewoon niks van begreep.

Het is ook om een andere reden vreemd. Er staat nogal wat op het spel. Lilian heeft in de zes jaar dat ze de partij leidt bij geen enkele verkiezing winst behaald. Als ze ook deze verkiezingen verliest komt onherroepelijk het einde van haar leiderschap in zicht. Hoe jammer dat ook mag zijn.

Maar wie weet, misschien begeesterde de bijeenkomst de leden meer dan ik denk en volgt er na het vele incasseren ineens een verrassende overwinning. Bij Feyenoord zijn ze daar ook goed in. In die zin was de locatie slim gekozen.