De kiezer sprak

De verkiezingen zorgden voor een ander politiek midden, nu het CDA tot 13 zetels is teruggevallen en zowel de VVD als PvdA onverwachts nogal groot werden. Een andere perceptie is, dat het midden niet anders is, maar veeleer (zeer) klein is geworden, omdat de ‘grote twee’ behalve het CDA ook hun flanken leeg zogen en als het ware de informele leiders werden van respectievelijk rechts en links Nederland.

De verkiezingen stonden hoe dan ook in het teken van drie trends in de samenleving: 1) angst, mede door de crisis 2) gevoel dat de maakbaarheidsidee op haar grenzen stuit en 3) opkomst van een nieuw bewustzijn.

Angst Angst is gebrek aan vertrouwen – ook in zichzelf – en daardoor een uit balans zijn. Rutte beantwoordde dit met nieuwe angst door te suggereren dat een stem op Wilders in wezen een stem op Samson is, waardoor mensen niet meer goed wisten aan welke emotie voorrang te geven. Van het op onbehagen en angst inspelen is de PVV de kampioen, maar dit keer werkte het minder. Men kan zich als populist ook overschreeuwen. Maar een al of niet aangevuld kabinet van VVD en PvdA zal door het nemen van impopulaire maatregelen niettemin gauw weer kwetsbaar worden voor dit extreme populisme. Het lijkt daarom niet onzinnig om de  nog steeds populaire SP bij de formatie te betrekken. 

Angst kun je trouwens ook proberen te beantwoorden door authentieke redelijkheid uit te stralen. Samson deed dat succesvol, reden dat het ‘strategisch’ stemmen dit keer hoog scoorde. Je kunt ook zeggen dat veel kiezers kozen voor redelijkheid in de hoop op een constructief compromis tussen VVD en PvdA. Maar wellicht ook door het onbewuste gevoel, dat de ‘maakbaarheid’, dus het alles onder controle kunnen hebben voorbij is, knappe economen en politici ten spijt. En ook, om met Herman Wijffels te spreken, dat het draagvermogen van de aarde grenzen stelt aan onze welvaart en dat daarom het werken aan sociale en ecologische duurzaamheid wel eens de hoogste prioriteit zou kunnen hebben. Aan dat laatste appelleerde zeker ook Jolande Sap van GroenLinks.

Maar zij stond om dat goed voor het voetlicht te kunnen brengen op achterstand door 1) de korte tijd, die ze na het ontijdige aftreden van Femke Halsema had, om persoonlijk gezag op te bouwen, 2) beleids- of beginnersfouten zoals de Kunduz-missie en de ‘stekkerdoos’, 3) een niet al te heldere sociale koers van de partij, 4) de duurzaamheid die ook andere partijen al in hun programma’s hadden gezet, 5) het ‘gedoe’ in de partij over het lijstrekkersduel met Dibi, 6) een niet sterk of te weinig als team opererende fractie, 7) de slechte peilingen, die bovendien 8) verhinderden dat ze aanwezig kon zijn bij de belangrijkste tv-debatten.

Maar omdat er in de samenleving een nieuw denken of nieuw bewustzijn aan het opkomen is, waarbij gedacht kan worden aan diverse stromingen van idealisme en ook ecologische, ja zelfs humanistische spiritualiteit, was een krachtige inspiratie en een sterk vanuit het hart opereren van belang geweest als antwoord op de angst.

De debatten waren over het algemeen nogal mentaal, soms elkaar vliegen afvangend. Bij rechtse partijen wekt dat minder verbazing. Maar van een idealistische partij als GroenLinks verwacht je niet een louter mentale manier van opereren, zeker niet in de campagne. Maar daarentegen zo bezield, dat op z’n minst van de Dierenpartij electoraal geen enkele bedreiging kan uitgaan. In plaats daarvan koos de fractie naar het lijkt te veel voor een bestuurlijke houding. Natuurlijk wil je dat je beleid zoveel mogelijk praktijk wordt, maar als het bestuurlijke te zeer je attitude is, raak je je grote drive kwijt of word je al gauw de partij van het kleurloze compromis.

Ik vind echt niet dat het al zo erg is met GroenLinks, maar de kiezers kregen wel het gevoel, dat het salonfähig willen zijn soms een te sterk accent had bij de fractie. Ook als dat alleen maar je imago is, gaat dit altijd ten koste van je elan in de campagne. Jolande kreeg de laatste weken zeker grote veerkracht, maar het lukte haar niet de mensen van het nieuwe bewustzijn met soulforce of met een bevlogen compassie voor mens en natuur te winnen. Naast dat wat bestuurlijk of salonfähig willen zijn van de fractie, vormden het ‘gedoe’, de peilingen en haar ‘korte tijd’ daarvoor een hinderpaal.

Jolande is een bekwame politicus met een warme uitstraling. Wie weet lukt haar dit dan ook in een later stadium wel, nadat eerst het onderzoek van Andrée van Es over wat er mis ging, heeft plaats gevonden. En nadat in een vervroegd partijcongres naar aanleiding van het onderzoeksrapport er hopelijk tevens een discussie komt over een heldere strategie en koers, inclusief de precieze positionering van de partij in het politieke spectrum. Dr. Hans Feddema is antropoloog, oud-docent aan de Vrije Universiteit, publicist, vredesactivist, initatiefnemer van de Linker Wang en medeoprichter van GroenLinks