De Jaren van Staal breken aan in Marokko

In de verte gloeit het verleden nog in Marokko. De Jaren van Lood: de tijd van stilte, angst en martelbeulen zijn nooit helemaal verdwenen. Wat men dacht begraven te hebben onder de rapporten van de Commissie voor Gerechtigheid en Verzoening(1) en de beloften van hervorming, is nog springlevend. Helaas. Er was namelijk geen gerechtigheid. De slachtoffers en hun nabestaanden mochten tijdens de hoorzittingen van de commissie de namen van hun beulen niet eens noemen. Van gerechtigheid kun je dus zeker niet spreken. En de ‘verzoening’ hield vooral in dat de slachtoffers zich moesten verzoenen met hun lot. Wat betreft de hervormingen in Marokko: die bestaan vooral uit decennialange stapelingen van beloften.

In 2011 kwam de straat weer tot leven. De 20 februari-beweging, geboren uit de echo van de Arabische Lente, eiste waardigheid, vrijheid en rechtvaardigheid. Even leek Marokko te ontwaken: het staatshoofd sprak over hervormingen, een nieuwe grondwet, een nieuwe tijd. Maar de belofte doofde snel, en verdween op de oude stapel van eerdere beloften. Achter de schermen bleef het oude systeem intact: cynischer en gewelddadiger.

Vijf jaar later sloeg opnieuw een vonk over. In de Rif, waar de geschiedenis altijd schurend onder de huid van het land heeft gezeten, groeide het Hirak-protest uit tot een volksbeweging. Wat begon als woede over de dood van een visverkoper, Mouhcine Fikri, werd een kreet van een vergeten regio. De reactie van de staat was hard, bijna ritueel: arrestaties, processen, zware gevangenisstraffen en de terugkeer van dat koude gevoel van angst dat men dacht achtergelaten te hebben in de jaren zeventig en tachtig. Het enige perspectief dat voor de Riffijnse jeugd overbleef: een gammel bootje nemen en met spoed de oversteek naar Spanje wagen.

En nu, in 2025, zien we uit de as van dat verleden opnieuw, onder de naam Generatie Z212, een generatie opstaan. Jong, digitaal, intens betrokken, maar opnieuw geketend door de oude reflexen van macht. De repressie krijgt een nieuw gezicht. Geen geheime gevangenissen dit keer, maar digitale stilte: accounts gesloten, stemmen overschreeuwd, dromen uitgefilterd door algoritmen en angst. Het doven van het protest is nu niet alleen werk van de kogels maar ook van klikken op het toetsenbord.

De geschiedenis herhaalt zich niet letterlijk, ze herademt. De namen veranderen, de middelen verfijnen, maar de boodschap blijft dezelfde: wie vrijheid en waardigheid eist, wordt nog altijd als een bedreiging gezien. En zo begint het volgende hoofdstuk: niet langer de Jaren van Lood, maar de Jaren van Staal.