De huidige tijden vragen om meer fantasie

''We cannot solve our problems with the same thinking we used when we created them''

Hoe om te gaan met de inmiddels genormaliseerde extreme verrechtsing in Nederland? We weten dat politieke partijen in het ‘midden’ in toenemende mate toenadering gezocht hebben en hiermee de normalisering mede veroorzaakt hebben. We weten dat de media hun kritische en controlerende functie te vaak ‘vergaten’ en vooral ruimte hebben willen creëren voor het geluid van de ‘bezorgde burger’ wiens zorgen uiterst serieus genomen moet worden, zelfs als deze ruiken naar fascisme. Nee, als je al ruim twintig jaar geen antwoord hebt kunnen vinden en zelfs onderdeel van het probleem bent, zul je ook geen overtuigend antwoord vinden op de huidige toestanden. De huidige tijden vragen om meer fantasie.

Ik zie potentie bij mensen die niet beter weten dan het schipperen tussen meerdere werelden en culturen, zij die zich ook meerdere voorstellingen van de wereld kunnen maken. Zij die weggezet worden als zouden zij bezig zijn met het cultiveren van een slachtofferrol als zij zich beklagen over racisme, discriminatie en haat. Kijkend naar de 'nieuwe' Nederlanders (die niet meer zo nieuw zijn want inmiddels hebben we het over de tweede, derde en zelfs vierde generatie Nederlanders met een migratieachtergrond), dan zien wij dat zij over bepaalde eigenschappen beschikken die tot nu toe nog te vaak als belemmering gezien en misschien ook ervaren werden. Zo herinnert deze groep Nederlanders zich nog goed hoe er op de basisschool een 'probleem' werd gesignaleerd in het feit dat er thuis een andere taal werd gesproken. Inmiddels weten we dat tweetaligheid een enorm voordeel is. Ook werd deze groep regelmatig verweten zich niet op degelijke wijze te integreren vanwege de vreemde cultuur die ze van huis uit meekregen, een cultuur die haaks zou staan op de 'traditionele' Nederlandse cultuur. Allemaal obstakels op weg naar de Nederlandse Droom. Pas je aan en word één van ons was het devies. Het is inmiddels een geluid dat tot in het centrum van de macht gebezigd wordt in Nederland, een teken dat de tegenkrachten onderweg een enorme slag verloren hebben. Tegelijkertijd heeft het succes van extreemrechts ook een positieve uitwerking: het zet mensen aan tot actie, tot politieke en sociaalmaatschappelijke betrokkenheid. We bevinden ons in een situatie waarin de geproblematiseerde eigenschappen en kenmerken van de nieuwe Nederlanders in de huidige toestand zich gepromoveerd hebben tot positieve kenmerken, tot plusjes en zelfs tot mogelijke antwoorden op de huidige crises.

Mijns inziens zitten we in een overgangsfase. Het bewustzijnsproces en de politisering van de vele in het Westen geboren Europeanen met een migratieachtergrond heeft ertoe geleid dat men geen genoegen meer neemt met een plekje aan de zijlijn. Dit bewustzijn heeft de manier waarop deze mensen naar zichzelf kijken veranderd; van gasten naar burgers die actief hun burgerschap uitoefenen; van dankbaar naar strijdbaar. Dit wil zeggen dat deze mensen hun land van geboorte mede vorm willen en gaan geven.

Momenteel heeft extreemrechts zich kunnen ontwikkelen tot een geluid dat zich in het centrum heeft kunnen nestelen. Het heeft zich kunnen 'normaliseren'. Dit abnormaal proces van normalisering nodigt uit tot (zelf)reflectie en uiteindelijk om een gezonde tegenkracht. In deze overgangsperiode waarin de geglobaliseerde wereld een feit is en een eiland-mentaliteit ons meer kwaad dan goed zal doen, zie ik een meerwaarde in alle zogenaamde belemmeringen die met een migratieachtergrond om de hoek komen kijken. Misschien beschikken deze mensen niet meer over minnetjes maar over plusjes, sterker nog, misschien hebben hun minnetjes zich door omstandigheden en veranderende tijden zich kunnen ontwikkelen tot plusjes, tot nieuwe zeven vinkjes zo je wil. Een geglobaliseerde en superdiverse samenleving zoals tegenwoordig in het Westen het geval is, althans in de grote steden, vraagt natuurlijk om andere vaardigheden en gevoeligheden dan pakweg veertig jaar geleden het geval was.

Die veelbesproken migratieachtergrond, of anders gezegd die bi-culturele afkomst is in een wereld waarin culturen dwars door elkaar heen lopen eerder een zegen dan een obstakel. Ben je meertalig opgevoed dan is dat volgens de meest recente onderzoeken een voordeel voor je taalgevoeligheid en al helemaal in een wereld waar Europa niet meer als een onbetwist centrum van de wereld dient, maar het economisch en cultureel 'centrum' zich over de wijde wereld verspreid heeft. Alleen al het feit dat je gevoed bent met meerdere geschiedenissen, uit meerdere verhalen kunt putten en eventueel religieus verrijkt bent als in kennis hebben van wat heel veel mensen vanuit allerlei windstreken belangrijk vinden en inspireert, kan een enorm voordeel zijn in het omgaan met allerlei mensen vanuit de hele wereld. Iemands motivatie begrijpen, iemands gevoeligheden in kunnen schatten. Als je vanuit je migratieachtergrond een plek voor jezelf in Nederland wil vinden, houdt het per definitie in dat je in meerdere bubbels beweegt, dat je verschillende perspectieven, gedragingen en verwachtingen kent. Waar er ook oog moet zijn voor een gevoel van verscheurdheid dat het met zich kan meebrengen, een mogelijke identiteitscrisis, moet er ook oog zijn voor de wijze waarop dit veel huidige Nederlanders kracht geeft. Het is te lang enkel geproblematiseerd. Dit heeft veel mensen geen recht gedaan. Andersom dienen wij niet dezelfde fouten te maken en wél oog te hebben waar deze nieuwe vinkjes niet voor werken. Diegene die niet over deze nieuwe alternatieve vinkjes beschikt gaan we niet uitsluiten, we gaan het niet inzetten om anderen uit te sluiten zoals dat wel gebeurde met de door Luyendijk beschreven vinkjes. Het geeft je in de nieuwe wereld wel enkele voordelen, daar zit geen ideologische motivatie achter, het is enkel een analyse gebaseerd op de huidige mondiale ontwikkelingen. Wel is het onze verantwoordelijkheid om het niet te laten misbruiken als uitsluitingsmechanisme. De nieuwe Nederlander heeft vanwege uitsluitingsmechanismen en discriminatie zich moeten 'invechten', ook volgens oud-minister-president Mark Rutte was dit de weg naar succes. Hoewel het onrechtvaardig is en beschamend dat een minister-president zich hierbij neerlegt, heeft het ervoor gezorgd dat men op zichzelf aangewezen was met als gevolg dat men karakter en veerkracht heeft kunnen ontwikkelen. Op geen enkele manier zijn de zojuist besproken ontwikkelingen weg te zetten als belemmeringen in de wereld die we samen gaan opbouwen, in een samenleving waarin we de tegenkrachten gaan bundelen om de 'normalisering van racisme' terug te draaien. Ik zet de nieuwe, alternatieve vinkjes even op een rij: (in het boek ‘Van Dankbaar naar Strijdbaar: Emancipatie als antwoord op extreemrechts populisme’ is hier meer over te lezen)

1. Bi-cultureel.
2. Meertalig opgevoed.
3. Bewegend in meerdere bubbels.
4. Terend op en puttend uit meerdere geschiedenissen.
5. Spiritueel en/of religieus verrijkt.
6. Karaktervorming vanwege 'invechten' in de maatschappij.
7. Flexibiliteit verheven tot levenskunst.

Als veel mensen het ingewikkeld en complex vinden om ons weer terug op het pad der beschaving te krijgen, is het aan de mensen die zich als een vis in het water voelen in de huidige superdiverse samenleving. Zij zouden de verantwoordelijkheid op moeten pakken omdat zij in hun dagelijkse leven al vormgeven aan een mogelijk toekomstscenario dat voor heel Nederland zou kunnen gelden. Je kunt niets vragen van lieden die medeverantwoordelijk zijn voor het verval van het land. Zij die het probleem vormen gaan niet voor oplossingen zorgen. Wie anders dan zij die niets anders kennen en doen dan laveren tussen verschillende werelden dragen de benodigde munitie met zich mee? Zij die als ware kunstenaars balanceren op het zijden draadje dat het leven is. Zij die een migratieachtergrond hebben ervaren iets wat je kunt beschrijven als een vorm van ‘thuisloosheid’. Je bent tegelijkertijd een insider en een outsider, bevrijd van al te veel vanzelfsprekendheden. Dit geeft je de gelegenheid om je regelmatig te verwonderen. We hebben het vast wel een keer gehoord van mensen met een migratieachtergrond die op vakantie zijn in het land van oorsprong: daar een buitenlander en hier een buitenlander. Wie zou de huidige omstandigheden beter kunnen analyseren en de samenleving vooruit kunnen helpen dan de bi-culturele Nederlander die zowel van binnenuit als van buitenaf het grootste vraagstuk van ons tijdperk dagelijks als een geleefde ervaring beleeft? Alleen al door hun aanwezigheid, door er te zijn vormen zij een tegenkracht tegen het zwijgen en wegkijken van een te grote groep Nederlanders.