De holocaust en slavernij zijn niet te vergelijken

Steve McQueen, die met ‘Twelve years a slave’ in één klap tot de grote filmmakers van onze tijd is geworden, vergelijkt de trans-atlantische slavernij met de holocaust. Ook hoopt hij op een waarheids- en verzoeningscommissie om de werkelijkheid boven water te krijgen. Dat zijn allebei dwaalsporen.

Zo’n waarheids- en verzoeningscommissie heeft zin als de verantwoordelijken voor een misdadig regime nog in leven zijn, zoals met de Apartheid het geval was. De allerlaatste overlevenden die nog iets hebben meegemaakt van de trans-atlantische slavernij zijn al meer dan een eeuw dood; je kunt ze niet meer oproepen. Wel zijn er inmiddels hele bibliotheken volgeschreven over de geschiedenis van de slavernij. Iedere keer weer legt een nieuwe generatie onderzoekers onbekende aspecten van dit drama bloot. Dat kan omdat er steeds nieuwe gegevens boven water komen én omdat bekende bronnen door geavanceerder onderzoeksmethodes meer prijs geven. Met de waarheid zit het wel goed.

Evenmin heeft het veel zin om je af te vragen wat nu erger was: de slavernij of de holocaust. Hoogstens kun je stellen dat het allebei inktzwarte pagina’s waren in de geschiedenis van de mensheid. Voor het overige zijn zij onvergelijkbaar. De nazi’s hebben een poging gedaan om alle joden in de door hen beheerste gebieden uit te roeien en zij kregen er zes miljoen te pakken. De slavenhouders in Noord- en Zuid-Amerika was het erom te doen hun plantages te vullen met werkkrachten. Daardoor kwam er een uitgebreid en ingewikkeld systeem van mensenhandel tot stand. Massamoord was niet het doel. Ook was de trans-atlantische slavenhandel een systeem dat eeuwenlang bestond terwijl de nazi’s ‘slechts’ twaalf jaar hadden om hun plannen uit te voeren. Betreur beide misdaden. Houd ze in herinnering. Maar probeer geen rangorde vast te stellen. Daarvoor zijn slavernij en holocaust in hun aard te verschillend.

Bovendien kun je dan wel aan de gang blijven. Moet de Gulag Archipel niet ook op het lijstje dan? In Duitsland heeft enkele decennia geleden een giftige Historikerstreit plaats gevonden omdat de Berlijnse professor Ernst Nolte beweerde dat op het punt van moord en genocide Stalin misschien wel erger was dan Hitler. Is iemand daar een spat wijzer van geworden? Neen. Net zo min schiet je er iets mee op door te beweren dat de Arabieren ook heel veel Afrikanen verhandelden ‘en daar hoor je nooit wat over’ en zo. ’t Is overigens opmerkelijk dat zo zelden de VOC aan de kaak gesteld wordt om haar rol in de Aziatische slavenhandel, die best aanzienlijk was. Het Indisch hoofdkwartier Batavia was een echte slavenstad.

Als je toch zo’n ranglijst gaat opstellen, dan leidt dit automatisch tot vergoelijking. Is dat soms niet het geval als je stelt dat de holocaust uiteindelijk veel erger was dan de slavernij? Of omgekeerd. Voor zo’n frivole behandeling zijn beide misdaden veel te ernstig. Het is bovendien uitermate beledigend en vernederend voor de slachtoffers.

Een democratische samenleving investeert in de geschiedschrijving. Die is niet bang voor zwarte bladzijden. Die bevordert onderzoek naar aspecten van het verleden die wij met onze huidige normen en waarden als misdadig beschouwen. Die maakt de resultaten van zulk onderzoek breed beschikbaar. Die herdenkt. En die houdt zich verre van een top tien.

Beluister deze opiniebijdrage hier

Wie zich wil verdiepen in de slavernij, vindt hier een groot aantal titels