Dé film voor iedereen met een mening over gelukszoekers

“Kom niet naar Nederland. In Afrika heb je meer vrijheid dan hier!” roept een Nigeriaanse vrouw aan het begin van de documentaire Borders. En zij kan het weten. Zij is naar Nederland gelokt en daar in de prostitutie gedwongen. Nu wordt ze als illegaal vanuit een detentiecentrum teruggestuurd naar haar geboorteland, berooid, beschaamd, zwaar in de schuld bij haar pooiers en zestien jaar van haar leven kwijt. Het duurt even voordat Borders het indringende niveau van deze openingssequentie evenaart, maar zo gauw de film op stoom komt, komt hij stevig aan.

Met een klein team volgt documentairemaakster Jacqueline van Vugt de gevaarlijke route door West-Afrika, die jaarlijks wordt gemaakt door ontelbare mensen die wij hier “gelukszoekers” noemen. Van de sloppenwijken van Nigeria reizen we via de bordelen van Niger, de smokkelroutes in Burkina Faso en de vluchtelingenkampen in Marokko, naar de grensposten in West-Europa. Onderweg zien we fragmenten van de dagelijkse levens van reizigers, douaniers, prostituees, smokkelaars om weer te eindigen in hetzelfde detentiecentrum in Nederland, waar alles weer van voren af aan begint.

Een gevaar dat dreigt bij een dergelijke estafettedocumentaire, die steeds de focus verlegt, is dat mensen uit het zicht verdwijnen voordat het lukt om onder hun huid te komen. Dit is het geval in het begin van Borders. Maar naarmate de film vordert, krijgt Van Vugt meer grip op de materie en dan komen de schrijnende verhalen los. Het meest huiveringwekkend zijn scènes in Marokko, waar een meisje al jaren vastzit in een kamp. Ze lijkt stevig in haar schoenen te staan, maar geleidelijk wordt duidelijk wat ze wil verbergen: dat ze een leven leidt als seksslavin.

Van Vugt’s blik is onsentimenteel en onpartijdig. Met dezelfde nuchterheid toont ze het werk van de Spaanse en Nederlandse douanebeambten die de migrantenstroom moeten indammen. Dit zijn geen bruten, maar mensen met zwaar en ondankbaar werk. Afrikanen die zijn onderschept als ze de Middellandse Zee willen oversteken, worden voorzichtig, bijna teder behandeld. Vervolgens worden routineus hun opblaasbootjes lek gestoken.

Borders is geen film die een pasklare oplossing te bieden heeft. De makers zoeken de humaniteit bij alle betrokkenen; niet alleen de vluchtelingen, maar ook de profiteurs en de bureaucraten hebben allemaal het gezicht van hele gewone mensen. Daarom is Borders een film die gezien moet worden door iedereen met een mening over het probleem van de gelukszoekers, zowel ter linkerzijde als ter rechterzijde van het debat.

Bart Juttmann, bekend van de webserie Ideale Liefde, bespreekt op Joop wekelijks een film.  Volg Bart ook op Twitter