Logo Joop
De opiniesite van BNNVARA met actueel nieuws en uitgesproken meningen

De eenzame vlucht in complotdenken

  •  
28-09-2020
  •  
leestijd 4 minuten
  •  
121 keer bekeken
  •  
49775389981_ba0da6b7db_k

© cc-foto: Eden

De opkomst van Forum voor Democratie en de verhalen die zij verkondigen
Onder meer Obama en de Clintons runnen een pedofielen-netwerk. Er wordt, volgens het afgelopen weekend protesterende QAnon, door de elite babybloed gedronken om jong te blijven. De ‘oikofobe, globalistische elite’ – gefinancierd door een Joodse Hongaar – is er op uit om ons land te vernietigen en corona is de wereld in gebracht door China om de wereld onder de duim te krijgen.
Niemand had het nog geen vijf jaar geleden voor mogelijk gehouden dat zulke uitspraken slechts tot moedeloos hoofdschudden zouden leiden. In de BNR-podcast Boekestijn en de Wijk vroeg hoogleraar Rob de Wijk zich af hoe het kan dat mensen weliswaar hoogopgeleid(er) zijn, maar in zulke bizarre theorieën geloven. Een op het eerste gezicht niet onlogische vraag; kennis brengt logica en met logica kom je niet in theorieën terecht waarin 5G bedoeld zou zijn om ons in de gaten te houden en waarin Obama met ‘hot dogs’ en ‘pizza’ bestellen eigenlijk het leveren van kleine kinderen bedoelde.
Universitair docent Jelle van Buuren stelde daarop dat het aanhangen van zulke ideeën geen rationele kwestie is, maar een gevoelsmatige: mensen willen simpelweg ergens in geloven en ergens bij horen. Dat is geen kwestie van het hoofd, maar van het hart.
Dit is een radicaal andere benadering van het individu dan de afgelopen veertig jaar leidend is geweest. Vanaf de jaren tachtig gold het idee dat een individu totale vrijheid nodig had om zichzelf te kunnen ontwikkelen en tot geluk te komen en werd de samenleving hierop ingericht. Voor elk individu eigen verantwoordelijkheid en vrijheid, dan zou het zichzelf wel weten te ontwikkelen.
Het beeld van de mens als homo economicus en de ‘ik’-samenleving hebben samen met de secularisering, ontzuiling van na de Tweede Wereldoorlog het individu losgeweekt van de samenleving. De blik naar binnen deed de ogen van de ander afwenden.
De homo-economicus heeft inmiddels haar Waterloo gevonden en heeft een tegenreactie op basis van verbinding teweeggebracht. Het beeld van de rationele mens is aangevuld met de opkomst van onder meer complottheorieën, radicaal rechts en een populistisch ‘wij-zij’ denken dat het losgezongen individu weer aarde onder de voeten geeft.
De afbraak van de verbondenheid en de onmogelijkheid terug te keren naar ‘vroeger’, maakt bovendien dat het mensen niet meer uitmaakt wat die verbinding tot stand brengt, als deze maar tot stand wordt gebracht. Bas Heijne schreef daarom eerder al treffend over de opkomst over het post-truth tijdperk dat ‘de beste grief een imaginaire grief is, omdat de waarheid daar geen vat op krijgt’.
Onder meer complottheorieën bieden zo’n imaginaire grief en geven onbestaande problemen voor oplossingen die alleen de verspreiders ter beschikking hebben. De bijgaande wereldbeelden schenken een veilig thuis, verbondenheid met anderen en ze onderscheiden hapklaar goed en kwaad van elkaar, zoals dat vroeger via de kerken met de paplepel werd ingegoten. Als de religie dood is, creëren mensen wel hun eigen religie. Alles om samen te zijn.
De angst voor vrijheid Overeenkomstig schreef psychoanalyticus Erich Fromm in de jaren veertig al over de ultieme drang naar verbondenheid. Volgens Fromm was deze drang dusdanig sterk, dat het leidt tot een ‘angst voor vrijheid’. Totaal vrij, raakt een individu onthecht en eenzaam. Om dit gevoelde gat in te vullen, zal het zich daarom ‘vluchten’ in verhalen die diezelfde vrijheid beperken en een gevoel van inbedding leveren: autoritarisme, destructivsime of conformisme, noemde Fromm.
Deze analyse van Fromm lijkt hoogst actueel, daar het complotdenken in die inbedding voorziet.
Tegelijkertijd zien we dit ook terugkomen in de opkomst van Forum voor Democratie en de verhalen die zij verkondigen. Lange Frans is hier een voor de hand liggend voorbeeld van, die zowel diep in de complottheorieën als Forum voor Democratie zit. Thierry Baudet (hij stelt dat alles links van de VVD uit ‘cultuurmarxisten’ bestaat die ons land willen vernietigen), probeert terug in de geschiedenis te gaan, noemt zich daarom ook ‘cultuurchristen’ en is ‘op zoek gegaan naar God’ (maar nog zonder die te vinden, overigens). Hij en vele volgers verlangen naar een geschiedenis die nooit bestaan heeft, maar die zij doorgaans vastpinnen op de tijd vóór ‘1968’; het jaar waarin ‘de cultuurmarxisten’ een revolutie ontketenden en individualisering een vlucht nam.
Aan de hand van diezelfde individualisering – die het idee teweegbrengt dat je van alles wat mag en kan vinden – en de rabbit holes op de sociale media, kan elk verhaal, hoe bizar ook, voor de verloren ziel een warm bad bieden temidden van de geïndividualiseerde, eenzame realiteit.
Misschien is de oplossing dat we de complotdenkers een dikke knuffel geven, dat houdt je – naar verluidt – nóg jonger dan het drinken van babybloed.
Delen:

Praat mee

onze spelregels.

avatar
0/1500
Bedankt voor je reactie! De redactie controleert of je bericht voldoet aan de spelregels. Het kan even duren voordat het zichtbaar is.

Reacties (23)

OlavM
OlavM29 sep. 2020 - 15:14

Zo zien we weer dat Fromms " angst voor de vijheid" en Adorno's " autoritaire persoonlijkhied" -beiden gerkend tot de z.g. Frankfurter Schule, die zowel door het marcosime als Freud is beinvloed- nog steeds actuele waarde hbben. Ook Wuilhelm Reichs "Die Psycholigie des " ( al in 1933 geschreven<) biedt een scherpe, actuele analyse. Niet toevallig worden dit soort auteurs door lieden als Baudet scherp aangevallebn, want als bedreiging gezien voor zichzelf.

2 Reacties
OlavM
OlavM29 sep. 2020 - 15:20

Sorry, per ongeluk voortijdig en ongecorrigeerd verstuurd. (Veroorzaakt door een momenteel onbestuurbare linkerhand). De tekst moet luiden: Zo zien we weer dat Fromms ”angst voor de vrijheid” en Adorno’s ”autoritaire persoonlijkheid” -beiden gerekend tot de z.g. Frankfurter Schule, die zowel door het marxisme als Freud is beinvloed- nog steeds actuele waarde hebben. Ook Wilhelm Reichs “Die Massenpsychologie des Faschismus” ( al in 1933 geschreven) biedt een scherpe, actuele analyse. Niet toevallig worden dit soort auteurs door lieden als Baudet scherp aangevallen, want als bedreiging gezien voor zichzelf.

Hannes van Achterhout
Hannes van Achterhout29 sep. 2020 - 17:20

`Niet toevallig worden dit soort auteurs door lieden als Baudet scherp aangevallen, want als bedreiging gezien voor zichzelf.' Inderdaad. Én voor de staatsveiligheid. Eind jaren zeventig wist een snuffelaar van de BVD mijn door Fromm zelf gesigneerde boek `Angst voor de vrijheid' uit mijn boekenkast te ontvreemden tijdens een vals-alarm-huiszoeking van wouten. Mijn klacht, alsmede verzoek om teruggave is nog steeds niet gehonoreerd.

Dick Roelofsen
Dick Roelofsen29 sep. 2020 - 14:27

Zo raar is dat allemaal niet, er zijn miljarden mensen die geloven dat er iemand over water gelopen heeft.

Griezel in post-gezellig Nederland
Griezel in post-gezellig Nederland29 sep. 2020 - 11:00

Ja maar hoe zit dat dan met die vele mensen die geloven dat Poetin overal achter zit ?

Danely
Danely29 sep. 2020 - 7:50

Geinig is dat; het betreft aan de voorbeelden te zien blijkbaar alleen een gevoelsmatige kwestie, en geen rationele, wanneer het om bizarre ideeën gaat. Dat hebben de wetenschappers namelijk ook onderzocht, dat het menselijk brein opeens naar rationeel gedrag springt wanneer het niet om bizarre ideeën gaat (satire) Nog zo'n wetenschappelijke benadering: "Vanaf de jaren tachtig gold het idee dat een individu totale vrijheid nodig had om zichzelf te kunnen ontwikkelen". Totale vrijheid én verantwoordelijkheid gaan niet samen. Of je bent totaal vrij van verantwoordelijkheid, of je hebt verantwoordelijkheid en bent niet totaal vrij. Geloofden jullie wetenschappers dit toen, en nu nog? Nu, die imaginaire grief is wel een interessante. Je kunt wederom de spotlight op bizarre ideeën richten, maar als het een gewoon menselijk verschijnsel is geldt dat dus voor álle onderwerpen waar mensen geen vat op de waarheid krijgen. Dán wordt het pas interessant als je bijvoorbeeld Twitter op gaat. Blijkt het eigenlijk bijna allemaal imaginair te zijn, want de waarheid valt niet te weten, en men presenteert zich juist als denkende het te weten. Want we kunnen hier op dit linkse forum wel terecht met de vinger wijzen naar bv het rechtse Forum, maar is het niet veel nuttiger dit soort blijkbaar algemene menselijke processen bij jezelf en je eigen groep te bekijken? Of is dat niet de bedoeling van dit soort stukjes? En is dan de bedoeling dat de drang naar autoritarisme, 'destructivisme' of conformisme juist gekanaliseerd wordt ipv voorkomen? Zo van: "We snappen dat jullie dat óók hebben, maar zolang je deze autoriteit volgt, dat kapot wilt, en hieraan conformeert is dat verder geen probleem." Zoiets? Mijn ervaring is overigens zodra je types met imaginair grief een (digitale) knuffel geeft, op deze site bijv, dat ze zich verder ingraven. Men wil het niet horen, blijven liever bij hun gelijk. Maar de knuffel is zo te lezen niet sympathiek bedoelt, meer uit eigen belang. Dan heeft de schrijver zich toch goed geconformeerd aan de lessen van de jaren '80 ;)

1 Reactie
stokkickhuysen
stokkickhuysen29 sep. 2020 - 13:54

Grappig hoe jij betekenis geeft aan de kop boven deze column Je kritische houding ten opzichte van wetenschap, je onkritische houding ten opzichte van jezelf, je gelijkstelling van gekke conspiracy theories met een inclusieve levenshouding , dat alles gelardeerd met aanwijzingen dat het dichtste dat jij bij wetenschap in de buurt bent gekomen is de aankoop van een witte stofjas, maakt je bericht des te zorgelijker. De riolen beginnen vol te raken. 'Geloofden jullie wetenschappers dit toen, en nu nog?' Kijk, Denely's begint met een vraag. Dat is verstandig. Helaas is zijn hele reactie gebaseerd op het bevestigende antwoord dat niemand hem gegeven heeft.

Grietje Genot
Grietje Genot29 sep. 2020 - 7:20

Ik was geloof ik 11 toen ik de "Angst voor vrijheid' las. Sedertdien ben ik nooit meer bang geweest, en heb ik nooit meer de illusie gehad dat ik vrij was. Zelf heb ik nog geen anderhalve seconde gelooft in 't bestaan van God de Vader, dat de aarde plat is, dat Zwarte Piet een kindervriend is. Kwestie van geschiedenis: een blik vertelde dat deze ideeën teveel leed berokkenen, te weinig soelaas bieden, niks verklaren dat ook niet anders, beter verklaard kan worden. Kwestie van pragmatisme, dus, niet van waarheid of dergelijke hoogdravende flauwekul.

P Haan
P Haan29 sep. 2020 - 6:43

Een recente favoriet boek; A skeptic's guide to the universe. Ik kende de podcast niet, maar het boek brengt me met regelmaat een grijns op het gezicht. Over complottheorieën: https://www.youtube.com/watch?v=MRYJS0nw8hc Ik vind het altijd wel een toonbeeld van creatief denken. Covid-19 komt uit een Chinees lab vandaan? Als er al iets uit een lab in Wuhan komt, zou ik een voortplantingsverhinderingsvirus hebben verwacht. Omdat er een probleem is met heel veel Chinezen. Corona virus is helemaal niet logisch, eigenlijk.

[verwijderd]
[verwijderd]29 sep. 2020 - 6:29

--- Dit bericht is verwijderd —

2 Reacties
Grietje Genot
Grietje Genot29 sep. 2020 - 7:25

Sommigen zien alles - maar dan ook alles - alleen maar door de bril van de vreemdelingenhaat en de islamofobie. Ik zou hulp zoeken.

tomaatnet
tomaatnet29 sep. 2020 - 7:58

Wat niet weet wat niet deert. De mens kan zo "arrogant" zijn dat ie denkt dat alleen wat ie ziet werkelijkheid is. Niets is wat het lijkt.

Fredje3
Fredje329 sep. 2020 - 5:06

Hmm, niet dat ik een complotdenker ben, maar is elke schrikbarende onthulling niet ooit eens begonnen met complotdenken?

2 Reacties
Brenda T. Glooriks
Brenda T. Glooriks29 sep. 2020 - 6:26

"maar is elke schrikbarende onthulling niet ooit eens begonnen met complotdenken?" Nee.

Aart van de aap
Aart van de aap29 sep. 2020 - 12:20

Ik snap wel je punt, Fredje als voorbeeld Als je mensen zei, ja, de Amerikanen hebben geheime martelkampen, dan had iedereen je voor gek verklaard Ja, heb je hem weer, de complot gek. Het is waar dát er rare dingen gebeuren, achter de schermen. Hoe of wat, dat weten we alleen niet helemaal. Er worden smerige spelletjes gespeeld, daar hebben conspiracy mensen een punt. Maar hoe en wat en wie en waar, dat weet niemand. En conspiracy mensen zeggen dit wel te weten.

Fransss en Vrij
Fransss en Vrij28 sep. 2020 - 22:43

Zou die Baudet nu zelf geloven wat hij allemaal uitkraamt? Dat kun je je toch niet voorstellen?

1 Reactie
tomaatnet
tomaatnet29 sep. 2020 - 8:01

B is denk ik net over het topje van iq heengevallen wat grenst aan gekte met alle (waan) gedrag dat daar uit voortvloeit.

MartinvanderLinde
MartinvanderLinde28 sep. 2020 - 21:23

Opvallend hoe de individuele vrijheidsangst van Fromm opstijgt naar groepsniveau. Het idee er alleen voor te staan is toch enger dan de meeste pvv en FVD stemmers dachten. Religie ging naar de vuilstort en is nu vervangen door de cultus van verwarde individualisten. Geleid door even verwarde voorgangers als Fortuyn, Wilders en Baudet. En net als bij de religieuzen is het geheel doorspekt met rituelen en irrationele opvattingen. De magie, het onbenoembare dat ieder naar wens kan invullen. Dat complottheorieën daarbij horen is duidelijk. Alles wat maar nodig is om het rationele ongemak van conflicterende meningen en keuzes te omzeilen. Het is de sleutel om de verlammende cognitieve dissonantie in een klap de nek om te draaien. Dat verklaart de devotie die de voorgangers van de cultus ontvangen. Geloven in Wilders of Fortuijn voelt als een bevrijding. Niet alleen omdat zij de antwoorden paraat hebben maar vooral omdat het veel kiezers ontslaat van het gezwoeg zelf iets te bedenken. Bovendien sta je niet alleen maar in een groep gelovers. Net als vroeger in de kerk. Dat Baudet zo vaak refereert aan religie, is tekenend voor zijn streven zijn volgers te binden met sociale en culturele overtuigingen, die worden uitgedragen via de kerkdienst anno nu, de gemeenschap van social media.

Aart van de aap
Aart van de aap28 sep. 2020 - 21:20

Interessant stukje dit Complotgroepen, zijn ook een soort sektes. Het valt mij op, dat de laatste tijd sowieso veel politiek georienteerde sektes opkomen. Op links en op rechts. Maar, over rechts kan ik niet zoveel zeggen. Al is het wel duidelijk dat dit Q ding, een rechtse, extreem rechtse sekte is Op links heb ik ook sektarisme meegemaakt, daarom ben ik nergens meer lid van. Ik vond het kliekjes gedrag en het sektarisme te heftig..Ik ben net niet meer lid van een partij, of een federatie, of wat dan ook Ook komen er veel new age sektes op, de laatste jaren. Vanaf de jaren negentig ongeveer. Wat je zegt, ik vind dat er een punt in zit. Mensen zoeken geborgenheid en familiegevoel. Dat staat dan boven de rationaliteit. Terwijl we gewend zijn te denken dat alles rationeel is. De praktijk wijst vaak iets anders uit. De vraag is vaak. Geloof je dat, of wil je dat geloven ?

RaymondenJoop
RaymondenJoop28 sep. 2020 - 20:21

Complotdenken is onzin, het is wel zo dat gewenste consensus tot een min of meer gewenste uitslag leidt. Van te weinig corona testen en overleg achter gesloten deuren tot een niet werkende euro en een politieke unie. Het is jammer dat politieke partijen die een alternatief willen zijn, zich steeds weer verliezen in dit soort kul en daardoor geen alternief zijn.

Appel2
Appel228 sep. 2020 - 20:11

Het complotdenken is allesbehalve een eenzame bezigheid maar ontleent haar kracht juist aan grote en krachtige netwerken. Daarnaast is de beeldvorming zoals hier voorgesteld dat het iets is van uiterst rechtse populisten zelf een vorm van een tunnelvisie die weinig te onderscheiden is van een vorm van complotdenken. Vooral ook rondom het Coronavirus zie je heel veel typische alternatievelingen die er volstrekt andere ideeën op nahouden en duistere krachten achter de schermen als een zekerheid zien zoals je diezelde kringen en in dat geval ook uiterst links ook bij allerlei andere issues met ziet.

2 Reacties
Zandb
Zandb29 sep. 2020 - 6:22

Appel Inderdaad Appel. Uit uw wirwar kan ik weer opmaken dat u dat enig eerlijke (maar oh zo nutteloos) stokpaardje weer eens berijdt: Niemand deugt en volgens u op onderling uitwisselbare wijze; ik bedoel, gaat het nu om een Hitler, een Stalin, een Ghandi of een Martin Luther King met hun volgelingen.

Tom Meijer
Tom Meijer29 sep. 2020 - 8:21

Volgens mij heb je het stuk niet eens gelezen.