De donut-uitslag: het midden is weg

‘Het midden is terug’, kopte de Volkskrant vandaag. Die analyse is vooral te horen onder mensen die smachten naar een nieuwe Paarse coalitie en een einde aan polarisatie. Ik wil hun vreugde niet bederven maar dat het midden terug is, lijkt me toch onjuist.

VVD en PvdA hebben beide een campagne gevoerd die niet op het midden was gericht. Samsom stelde zich wel op als de redelijke politicus maar dat is iets anders dan het midden. Want tegelijkertijd stak hij zijn linkse profilering niet onder stoelen of banken.

Hetzelfde kun je zeggen van Rutte. De VVD voerde een uitgesproken rechtse campagne terwijl Rutte, na een foute start met anti-scoialisten retoriek, zich steeds redelijk bleef uitlaten.

Betekent dat automatisch een onmogelijke samenwerking? Nee, wat rest is het beeld van een donut, een geheel waarbij de uitersten wel met elkaar in verbinding staan maar het midden juist ontbreekt.

Twee stromen Want niet het midden maar de redelijkheid heeft gewonnen. De keuze van Rutte en Samsom betekent dat de kiezers de straatvechters zat zijn. Maar als er echt een zucht was naar het midden dan had D66 daar veel meer van moeten profiteren. Realistischer is het om te constateren dat Nederland gewoon een tweestromen-land is met een verdeling van ongeveer fifty-fifty tussen links en rechts. Dat is niet uniek, dat is bijna overal in de Westerse wereld zo.

Je kunt denken dat je een groot midden creëert door de twee grote partijen inhoudelijk naar elkaar op te laten schuiven. Het resultaat zal alleen zijn dat de flanken weer winnen. De kiezer die echt wat te kiezen wil hebben, wordt dan weer richting het populisme gejaagd.

Als daarentegen slechts één van de twee stromingen – links of rechts – regeert, wordt de ander buitengesloten. Dat kan bij een overduidelijke meerderheid maar is ongewenst in een fifty-fifty situatie. Dat laatste heeft Rutte bewezen met zijn vorige kabinet. Ondanks de minderheidspositie wilde hij de Nederlandse bevolking een zeer rechts beleid opleggen, compleet met wraakbezuinigingen. Het was op het wrede af voor het linkse deel van de kiezers. Rutte 1 was dan ook geen kabinet van de redelijkheid. Rutte II zou dat niettemin kunnen worden, de VVD-leider staat immers bekend om zijn rubberen profiel. Hij kan met alles meebuigen.

Crisis Veel hangt af van hoe de wereldeconomie zich ontwikkelt. Volgens sommigen begint in het najaar het herstel. Als dat zo is, kan een combi van VVD-PvdA misschien wel werken. De grote splijtzwam ligt immers op sociaal-economisch gebied, als daar meer speelruimte is, ontstaat er kans voor een koers van vernieuwing. Om maar wat te noemen: Voor de VVD kan inzetten op duurzaamheid net zo aantrekkelijk zijn als voor de PvdA. 

Als de crisis daarentegen voortduurt en er ingrijpende economische maatregelen moeten worden genomen, liggen VVD en PvdA net zo ver uit elkaar als de klimaatsceptici en milieubeschermers. Daar kan geen consensus tussen ontstaan. 

De verliezers De winnaars van deze strijd zijn VVD en PvdA, een groot deel van de rest baadt in het bloed. De positie van drie – nieuwe – leiders staat op het spel. GL-leidster Sap zal naar mijn verwachting als eerste vertrekken. Haar positie is – ook uit menselijk oogpunt – niet meer houdbaar met dit dramatische resultaat. Er zijn drie kandidaten om haar op te volgen: oud-gediende Bram van Ojik, de activistische Liesbeth van Tongeren en middenman Jesse Klaver. De jonge, slimme Klaver lijkt goede papieren te hebben, ook al was hij bij deze desastreuze verkiezingen campagneleider.

Een ander die zijn koffers kan pakken is CDA-leider Buma. Aan hem kleeft de mislukking na het gedoog-drama en nu de verpletterende nederlaag. Mona Keijzer lijkt een logische opvolger, een unicum: de CDA-fractie is nog nooit geleid door een vrouw.

Ook het leiderschap van Roemer lijkt voorbij. Hij zal wat misschien wat minder snel van het toneel verdwijnen dan de anderen maar de kans dat de SP nog een keer met hem de verkiezingen ingaat lijkt me nihil. Nog nooit had de SP zo’n riante startpositie als bij deze stembusstrijd, Roemer heeft er geen enkel voordeel mee behaald. Als opvolger wordt genoemd Ronald van Raak. Deze intellectueel heeft in ieder geval het voordeel dat hij boeken leest en schrijft. Want dat werd de afgelopen weken duidelijk: we mogen dan in het Wikipedia-tijdperk leven (dat zoek ik even op!), de strijd is gewonnen met parate kennis en in het geval van Roemer, verloren door het gebrek daaraan.

De stille winnaar van deze verkiezingen is mogelijk toch Wilders. Hij schijnt eerder dit jaar binnenskamers gezegd te hebben te streven naar een fractie van 15 zetels. Die is onder controle te houden en groot genoeg voor stevige oppositie. Daarom voerde Wilders dit keer ook geen felle campagne. Met precies het gewenste resultaat. Wilders voorspelde ook dat de verkiezingen over Brussel zouden gaan. Dat had hij mis. Maar we zitten wel met een Belgische uitslag.