Logo Joop
De opiniesite van BNNVARA met actueel nieuws en uitgesproken meningen

De dictatuur van percentages

  •  
05-07-2013
  •  
leestijd 5 minuten
  •  
BNNVARA fallback image
'De financiële crisis heeft op pijnlijke wijze aangetoond dat de oppositie van staat en markt niet meer dan een liberale legende was'
Ruim een maand geleden kreeg onze regering van Europees Commissaris Olli Rehn de ‘aanbeveling’ zes miljard euro extra te bezuinigen, om het budgettekort voor 2014 terug te brengen tot onder de 3%. Ik wil me hier niet buigen over de vraag of de regering zich wel of niet aan de 3%-norm zou moeten houden, en al evenmin meen ik te weten waar ze de 6 miljard dit keer vandaan moeten toveren. Wat me meer interesseert is de machtsstructuur die zich onder deze ‘aanbeveling’ verschuilt. Want let wel, het gaat hier om een aanbeveling met een ultimatum: uiterlijk 1 oktober dient Nederland “uitvoerig verslag uit te brengen over de voorgenomen consolidatiestrategie om de doelstellingen te bereiken”. En mocht Nederland daar geen zin in hebben rest dhr. Rehn in het uiterste geval nog altijd de mogelijkheid ons een boete van 1,2 miljard euro op te leggen.
De economische crisis heeft een nieuwe bestuursvorm tot stand gebracht die gekenmerkt wordt door een onduidelijke verdeling van macht tussen politieke instanties, economische experts en democratische procedures. Wat in de aanbeveling van Rehn doorschemert is een fundamentele herdefinitie van het politieke proces. Een herdefinitie die al enkele jaren onderweg is, en waar tot op heden vooral Zuid-Europese landen het slachtoffer van zijn geworden. En hoewel het neoliberalisme de Europese regeringen nog altijd tot kompas dient, biedt de neoliberale ideologie geen verklaring of rechtvaardiging voor deze nieuwe verdeling van de macht.
Neoliberalisme Het zogenaamde neoliberalisme (een stroming die vaker wordt bekritiseerd dan begrepen) is ontstaan tijdens de koude oorlog, toen het spookbeeld van een uiterst inefficiënte, door de staat gecontroleerde planeconomie de vrije markt er wel erg aantrekkelijk uit liet zien. Zij reden in trabantjes, mochten niet stemmen en hadden geen Coca-Cola. Wij konden kopen wat we wilden, hadden de vrijheid om onze eigen leiders te kiezen en om die vervolgens openlijk te bekritiseren. Geen wonder dat alleen de vogels van West- naar Oost-Berlijn vlogen.
In deze historische context ontwikkelde Milton Friedman zijn politiek manifest , waarin hij de vrije markt als een voorwaarde voor politieke vrijheid presenteert. Dat hij de ethische lading van zijn pleidooi voor het kapitalisme ten dele ondermijnd heeft door als economisch raadgever voor Pinochet op te treden neemt niet weg dat de verbinding tussen kapitalisme, democratie en mensenrechten in de context van de koude oorlog prima functioneerde. Zelfs tot een jaar of vijf geleden plachten de apologeten van de vrije markt het kapitalisme eufemistisch als ‘liberale democratie’ aan te duiden – een begrip dat in de laatste jaren vrijwel uit het debat verdwenen is.
Friedman Een ideologie is altijd meer dan een manier om de mensen voor de gek te houden, en ook het neoliberale programma van Friedman’s Chicago School had maar al te reële effecten. Zo stond een korte tekst van Friedman uit 1971 aan de basis van de ontwikkeling van derivaten, die (vooral door het gebruik van computers) hebben geleid tot een uiterst complexe marktdynamiek die slechts door een handvol experts begrepen wordt. Daarbij zijn de financiële markten sinds het einde van de koude oorlog explosief gegroeid; momenteel ligt het globale financiële handelsvolume ruim 10 keer zo hoog als het BNP van alle landen bij elkaar. Het kapitalisme van vandaag heeft daarmee een ander gezicht dan dat van de koude oorlog: geld is minder dan ooit aan landsgrenzen gebonden, en nooit eerder werd de vrije markt zo sterk gedomineerd door een woekerende metamarkt van financiële producten. Het is dan ook de vraag hoe de in 2006 overleden Friedman op de crisis van 2007 gereageerd zou hebben.
De ideologische constellatie die haar vaste vormen aannam tijdens de koude oorlog functioneerde op de basis van een radicale oppositie tussen staat en markt: de communistische staten waren totalitair in zoverre ze de markt probeerden te beheersen, en onze ‘vrijheid’ lag in de terughoudende opstelling van de staat ten opzichte van de markt. Deze ideologische tegenoverstelling van twee machtsvelden heeft de koude oorlog overleefd; ons huidige debat wordt in grote lijnen nog steeds door deze twee polen gestructureerd. Maar een crisis legt machtsdynamieken bloot die normaal gesproken verborgen blijven, en de financiële crisis heeft op pijnlijke wijze aangetoond dat de oppositie van staat en markt niet meer dan een liberale legende was. In werkelijkheid raakt de verweving van de staat met de financiële markten aan de diepste fundamenten van het politieke proces: overheden staan garant voor banken, groeivoorspellingen houden politici in een wurggreep, een trojka van economische experts vertelt regeringen hoe die hun land moeten besturen, en zogenaamd ‘apolitieke’ economen staan aan het hoofd van ‘zakenkabinetten’ in de ‘probleemlanden’ van Zuid-Europa. (Iemand zou eens iets moeten schrijven over de betekenis van het woord ‘zakenkabinet’.)
Machtsdynamiek Het moge duidelijk zijn: de oppositie van staat en markt krijgt absoluut geen grip op de complexiteit van de huidige machtsdynamieken. Deze dynamieken worden gekenmerkt door een diepgaande vervlechting van staat en markt, die zich in momenten van crisis ontpopt tot een noodtoestand waarin zowel economen als politici deel uitmaken van een besluitvormingsproces en het onduidelijk is wie het laatste woord heeft. In dit proces, waarin democratische legitimiteit begrensd wordt door economische rationaliteit, worden politieke beslissingen in de eerste plaats met economische maatstaven gemeten. En waar de economie het primaat heeft, verandert politiek in management.
De economische crisis heeft zich ontwikkeld tot een politieke crisis waarvan democratie en soevereiniteit de inzet zijn. En deze crisis is nog niet voorbij. Met het oog op de huidige conjunctuur is het niet onwaarschijnlijk dat de internationale instanties die Rutte-II beoordelen de komende jaren met nog strengere eisen zullen komen. En mocht ons kabinet de eindstreep weer niet halen omdat ze het niet eens kunnen worden over een nieuwe ronde bezuinigingen, is dat de zoveelste democratisch verkozen regering in Europa die ten val komt vanwege de eisen van een commissie waarop niemand heeft gestemd, en die succes meet aan de hand van cijfers waarover een regering nauwelijks controle heeft.
De belangrijkste vraag is wat het woord ‘democratie’ onder deze omstandigheden nog kan betekenen.

Meer over:

opinie, economie
Delen:

Praat mee

onze spelregels.

avatar
0/1500
Bedankt voor je reactie! De redactie controleert of je bericht voldoet aan de spelregels. Het kan even duren voordat het zichtbaar is.

Reacties (20)

vriest
vriest5 jul. 2013 - 12:43

@reactie op ERWIN LAMME .Het blijft altijd hetzelfde riedeltje ,zowel over EUROPA als over het beste kabinet sinds de WO2 .Steeds weer blijf hij roepen dat EUROPA en het LIBERAALE VVD beleid het summum is .Zowel het een als het ander is de doodsteek voor NEDERLAND .Word toch eens wakker of ben je voor de rest van je leven in slaap gesust .

Grootbekje
Grootbekje5 jul. 2013 - 12:43

De Amerikaanse automobielbouwer Henry Ford heft er ooit in een frivole bui uitgeflapt, dat het stemvee godzijdank te stom is om te doorgronden hoe het bankwezen en het monetaire system werkt, omdat dan onmiddellijk de revolutie – met een hoofdletter ‘R’ – zou uitbreken.

Woeki Hypo
Woeki Hypo5 jul. 2013 - 12:43

De dictatuur van percentages. Een definitie van neoliberalisme. De schrijver doet terecht een aantal sombere uitspraken over onze democratie in Nederland en Europa. Mijn visie. De neoliberale economie en de democratie zijn niet verenigbaar. Dit komt door de volgende eigenschap: De neoliberale economie is (extreem) radicaal eenzijdig (rechts). Deze eigenschap kan als volgt als definitie van het neoliberalisme gebruikt worden: Neoliberalisme is (extreem) radicaal liberalisme. Hierbij maak ik gebruik van reeds bekende denkstructuren, zoals het sociaal economische politieke spectrum, dat ééndimensionaal is. Dit politieke spectrum, dat ook meerdimensionaal kan zijn, is gebaseerd op een verschil tussen macro denken en micro denken. Denken binnen het spectrum noemen we dan macro denken. De achterliggende concrete politieke visies en maatregelen noemen we micro denken. Iedere polaire ideologie moet (extreem) radicale varianten hebben in de eigen (macro) richting. Is het liberalisme de enige uitzondering? Dat zou totaal ongeloofwaardig zijn. Bestrijding van polarisatie en radicalisering, ook door de overheid, is een goede zaak. Dan moet dit wel voor alle (macro) richtingen gelden, zonder uitzondering. Juist het toestaan van uitzonderingen (in het belang van eenzijdige groepen) maakt polarisatie mogelijk. Neoliberalen kunnen het bestaan van deze projectie van micro naar macro moeilijk ontkennen, want het kapitalisme zelf werkt analoog en projecteert ook complexe werkelijkheden (micro) ééndimensionaal (macro). Gewone mensen, die last hebben van het neoliberalisme, zullen met de definitie, ondanks de complexe achtergrond, intuïtief uitstekend uit de voeten kunnen. Bijvoorbeeld door er hun voorbeelden bij te halen. Neoliberalen die bezwaar tegen de definitie hebben, schieten zichzelf in de voet. Dankzij wetenschap, wetenschappelijk beleid, wetenschappers en wetenschappelijk opgeleiden *) komt onze maatschappij steeds meer in de problemen. Hogeropgeleiden *) zijn niet de oplossing, maar het probleem. Want de neoliberale economie, deze topwetenschap, is geen humanisme, maar een fascisme. Wanneer komt er weer een politieke draai naar een midden? Woeki Hypo is gematigd liberaal. *) Sommigen uitgezonderd.

Beisser
Beisser5 jul. 2013 - 12:43

Mogelijk had Milton Friedman gelijk met zijn theorieën over de vrije markt, maar hij zag een ding over het hoofd: Elke samenleving heeft zijn haaien en zijn ratten die meedogenloos hun eigen gewin nastreven, ten koste van alles en iedereen. Het resultaat is: Neoliberalisme nu. Basis: De wet van de jungle, het recht van de sterkste Filosofie: “Hebben is hebben en krijgen is de kunst” en “Pakken wat je pakken kunt” Ideaal: “Ik wil alles en ik wil het nu” Visie: “ Armoede is een probleem, maar het jouwe” en “De beste manier om armoede te bestrijden is zorgen dat je zelf niet arm bent” Huidige status: Dominant, daarom conservatief en rampzalig voor de sociale harmonie in de samenleving. De haaien en de ratten in de samenleving kunnen hun gang gaan. Zo ontstaan armoede en tweedeling in de samenleving, waardoor vicieuze cirkel van nog meer armoede en onrust en criminaliteit en religieus fanatisme en drugs. Oplossing: Ik ben geen econoom of politicus, heb dus geen pasklaar antwoord In elk geval moet er m.i. nieuwe regelgeving gecreëerd worden, wereldwijd nationaal, maar ook op europees en mondiaal niveau om de ratten en de haaien weer in het gareel te krijgen en te houden zonder de vrijheid van de integeren aan te tasten. Dit vanuit het adagium: “Onbegrensde vrijheid bestaat niet. Zij eindigt daar, waar de vrijheid en het welzijn van ‘de ander’ aangetast gaan worden. Volgens mij past dit in een liberaal politiek klimaat met als uitgangspunt “Modern Liberaal, Redelijk Rood” Mijn ideale samenleving heeft een kleine overheid die zijn burgers zoveel mogelijk vrijheid gunt, maar zich intensief met zijn kerntaken bezighoudt: *Zorg en welzijn voor iedereen (zowel fysiek als psychisch en materieel), waarbij gestreefd wordt naar sociale harmonie en maatschappelijke integriteit *Recht en veiligheid *Zorg voor de toekomst, met aandacht voor milieu, duurzaamheid en onderwijs. Dit hoeft niet allemaal in de vorm van overheidsdiensten georganiseerd te worden. Veel hiervan kan m.i. door private organisaties gedaan worden, mits de overheid toezicht houdt en ingrijpt zodra dat nodig is.

Timotheus2
Timotheus25 jul. 2013 - 12:43

De koude oorlog boodt een machtsequilibrium. De staat moest zijn best doen de bevolking tevreden te houden. Immers, ze konden de bevolking niet uitbuiten, bang als ze waren voor een communistische revolutie. Nu het communisme geen belemmering meer vormt, laat het kapitalisme zijn ware gezicht zien: uitbuiting is de norm geworden. De overheid blijkt nu niet meer in staat de burger te beschermen en te voorzien in basisbehoeften. Wat toch de hoofdreden van een overheid zou moeten zijn; zorg voor zijn burgers in collectieve vorm. De reden hiervoor moge duidelijk zijn: belastinggeld voor banken kan niet nogmaals worden uitgegeven. De overheid heeft zichzelf geconformeerd naar een vrije markt ideologie die leidt tot monopolisme, uitbuiting en oligopolies, in plaats van de uitbuiters op de vingers te tikken. Dit is een grove fout waar de burgers de prijs voor betalen. Too big to fail leidt enkel tot nog meer misbruik van macht. En macht corrumpeert, zoveel weten we al duizenden jaren. Voor mij rechtvaardigt dat een revolutie, absoluut.

[verwijderd]
[verwijderd]5 jul. 2013 - 12:43

--- Dit bericht is verwijderd —

3 Reacties
JoopSchouten
JoopSchouten5 jul. 2013 - 12:43

'Het neoliberalisme of gewoon liberalisme is eigenlijk een heel natuurlijke ideologie.' Nee Erwin, dat is het niet. En liberalisme is géén neoliberalisme. Ga je eens verdiepen in deze materie.

christiaane
christiaane5 jul. 2013 - 12:43

[Het neoliberalisme of gewoon liberalisme is eigenlijk een heel natuurlijke ideologie.] Wat bedoel je hier precies met 'natuurlijke ideologie'? Dat een dergelijk systeem 'als vanzelf' zou ontstaan zodra groepen mensen ergens samenleven? Met andere woorden: de 'natuurlijke staat' van/voor een menselijke samenleving? Eigenaardig aan je formulering is bovendien de combinatie van de woorden 'natuurlijk' en 'ideologie'. Over het algemeen gaat een ideologie namelijk niet vaak uit van wat 'natuurlijk is' maar van hoe 'de wereld er uit dient te zien'. Is dat niet per definitie juist 'onnatuurlijk'?

Beisser
Beisser5 jul. 2013 - 12:43

liberalisme is eigenlijk een heel natuurlijke ideologie. Het is immers heel normaal dat mensen in vrijheid een eigen zaak beginnen om hun brood te verdienen. Ik kijk een beetje vreemd tegen deze zin aan: Dat mensen een eigen zaak willen beginnen heeft m.i. niet veel met het politieke begrip 'Liberalisme' te maken, maar alles met initiatief. In hoeverre ze dat in vrijheid kunnen doen is wel een kwestie van liberalisme, maar dat is niet altijd even natuurlijk. In ‘ideologie’ schuilt overigens een gevaar, want het is de tweede stap in de reeks: Ideaal (nog amorf) > Ideologie (gedefinieerd en omschreven) > Dogma (begrensd en gereglementeerd) > Systeem ( voorzien van restricties) > Totalitaire staat ( met controleapparaat) En dan is er altij wel een gewetenloze megalomaan die kans ziet het controleapparaat aan zich te onderwerpen en zo dictatoriale macht te verwerven. Dit is o.a. de idealisten Jezus van Nazareth en Karl Marx overkomen.

[verwijderd]
[verwijderd]5 jul. 2013 - 12:43

De redding van de banken is het duidelijkste bewijs dat het de markt nooit toegestaan is om haar werk te doen.

1 Reactie
Jansen & Jansen
Jansen & Jansen5 jul. 2013 - 12:43

Inderdaad, en daar is dus helemaal niets liberaals of neo-liberaals aan.

[verwijderd]
[verwijderd]5 jul. 2013 - 12:43

"En mocht ons kabinet de eindstreep weer niet halen omdat ze het niet eens kunnen worden over een nieuwe ronde bezuinigingen, is dat de zoveelste democratisch verkozen regering in Europa die ten val komt vanwege de eisen van een commissie waarop niemand heeft gestemd" Komt dat even goed uit, want op die regeringen heeft ook niemand gestemd. En het zijn toevallig wel die regeringen die de commissie benoemd hebben. En om het nog wat mooier te maken: het is met name de Nederlandse regering die heeft aangedrongen op de eisen die die commissie nu moet handhaven. Dus mocht Rutte de eindstreep niet halen, dan is dan vanwege afspraken waarop de Nederlandse regering heeft aangedrongen en niet door een of andere vage commissie waarvan Dennis Schep kennelijk niet weet hoe die wordt samengesteld. Over het gejongleer met nog niet half begrepen ideologische concepten zullen we het verder maar niet hebben.

1 Reactie
ThomasWagenaar
ThomasWagenaar5 jul. 2013 - 12:43

En.. is het dus alsnog de schuld van Rutte. Maar ook van die commissie, want die gaat tegen beter weten in gewoon door met de onzin. Ik denk dat jij ook wel weet wat Dennis bedoelt, maar er is vast weer te weinig intelligentsia aan verbonden. Verbaast me dat je 'fact-free' hier nog niet in de mond hebt genomen.

[verwijderd]
[verwijderd]5 jul. 2013 - 12:43

--- Dit bericht is verwijderd —

2 Reacties
dennisselbst
dennisselbst5 jul. 2013 - 12:43

ha erwin (en anderen), ik vind het een waanzinnig interessante vraag hoe het neoliberalisme zich van het liberalisme onderscheidt... ik heb me de laatste tijd een beetje bezig gehouden met de neoliberalen (vooral becker en friedman), en wat me opvalt is dat deze beweging heel wat minder homogeen is dan de critici doen vermoeden. friedman (die het woord 'neoliberalisme' zelf maar een paar keer gebruikt heeft) plaatst zich zelfbewust in een liberale traditie; in 'free to choose' refereert hij keer op keer aan thomas jefferson en adam smith, die beide meenden dat een concentratie van macht (in de overheid) een slechte zaak was - de markt moet alles oplossen. in gary becker (nog een nobelprijswinnaar) is er wel degelijk wat anders aan de hand, geloof ik; hij argumenteert niet zozeer tegen de staat, maar staat voor een soort biopolitiek waarin de overheid economische incentieven gebruikt om de mens te sturen. ouders moeten financieel beloond worden als hun kinderen goede cijfers halen, dat soort dingen... alles moet gestuurd worden via de markt (zelfs de verdeling van drugs en donororganen!), en de enige drijfveer die hij lijkt te erkennen is een economische (althans, hij lijkt de hele samenleving in een economisch model te vangen). hij verschilt van friedman inzoverre de staat voor hem ook een legitieme acteur is, en geen bedreiging, zoals bij friedman. auteurs zoals joseph vogl (mijn promotiebegeleider) zien hierin ook duidelijk een verschuiving van liberalisme naar neoliberalisme. voor het liberalisme is de mens gegeven, voor het neoliberalisme is hij maakbaar, zegt vogl (daarmee doelend op figuren als becker). foucault daarentegen beweert dat het liberalisme staat voor een inperking van de macht van de staat, en het neoliberalisme voor een systeem waarin de vrije markt de staat legitimeert (zie mijn artikel 'de crisis is dat er geen crisis is'). hoe het ook zij, er zijn verschuivingen in de ideologie, maar ook continuïteiten. (ikzelf vind friedman op bepaalde punten nog wel enigszins overtuigend ook: zijn argument tegen landbouwsubsidies en speciale belastingen om de eigen industrie voor goedkope importproducten te beschermen, bijvoorbeeld.) hoe dan ook, ik ben van mening dat de grootste discontinuïteit geen ideologische is, maar een technische: de explosieve groei van de financiële markten, die de economie als het ware gevirtualiseerd heeft. dit is het gevaar. (overigens zie ik ook niet in wat het woord 'natuurlijk' hier te zoeken heeft. ideologie is nooit natuurlijk of vanzelfsprekend, maar elke ideologie presenteert zich als natuurlijk, om te voorkomen dat mensen inzien dat het anders kan.) met vriendelijke groet, d.

JoopSchouten
JoopSchouten5 jul. 2013 - 12:43

'@Joop Schouten: het voornaamste verschil tussen neoliberalisme en liberalisme is dat het eerste vooral een scheldwoord is. ' Nee Erwin. Dat is het niet alleen.

JoopSchouten
JoopSchouten5 jul. 2013 - 12:43

Een verhaal over een 'zakenkabinet' ? Je beschrijft de condities al Dennis; '... waar de economie het primaat heeft, verandert politiek in management.' ... Neoliberaal roofkapitalisme van aandeelhouders dicteert de politiek 'hoe te voldoen aan de voorgenomen consolidatiestrategie' terwijl iedereen weet dat Economische Groei een beperkt concept is (...). De (nog steeds) geaccepteerde Winsteis van aandeelhouders zorgt voor economisch en maatschappelijk onbalans omdat de inkomensverdeling blijft groeien en tot opstand(en) leidt. Een zakenkabinet die zo'n beleid implementeert kan alleen maar uit utopistische, wereldvreemde, paranoia boekhouders bestaan.

1 Reactie
rbakels
rbakels5 jul. 2013 - 12:43

Nee. We zijn toe aan *werkelijke* marktwerking, wat niet synoniem is met "winst mogen maken" maar met "de tucht van de markt", een uitermate directie vorm van democratie, want straft een aanbieder die geen waar voor zijn geld levert onmiddellijk. En economen weten ook al lang dat - ietwat paradoxaal - een markt alleen vrij is als de overheid dat scherp in de gaten houdt, en vooral misbruik van monopolies hard aanpaakt (overigens zowel aan de vraag- als de aanbodzijde). Ach, economen hebben al tientallen jaren heldere concepten over de rol van de overheid: misschien beperkt, maar zeker onmisbaar. Politiek die niet leer van het verleden lijkt verdacht veel op populisme.

[verwijderd]
[verwijderd]5 jul. 2013 - 12:43

Ik wil eerst wel eens weten waarom het goed voor onze economie is wanneer we elk voor zich een rollator aanschaffen en slecht wanneer we dat gezamenlijk inkopen. Het enige verschil is dat de welgestelden in ons land in het eerste geval minder hoog belast zijn dan in het tweede. Ofte wel dat de kloof tussen arm en rijk groter wordt door dit uit het zorgpakket te halen. Zorg is mensenwerk dat we niet door goedkope Chinezen in Azië kunnen laten doen. Tekorten, overheidstekorten, zijn er omdat we procentueel net zoveel moeten uitgeven voor de zorg in Nederland als voor de productie van bijvoorbeeld een televisietoestel in Nederland. Dat laatste weigeren we pertinent omdat we het in China veel goedkoper kunnen krijgen. Als normaal denkend mens zou je dan zeggen "prima, dan houden we extra geld over om aan de zorg die alleen maar binnen ons eigen land geboden kan worden uit te geven. Het wordt tijd dat we wakker worden. Het is ONS land, ONZE maatschappij en niet die van de grote bedrijven en multinationals die er baat bij hebben dat we op de zorg steeds meer beknibbelen ten voordele van hun winsten.

1 Reactie
adriek
adriek5 jul. 2013 - 12:43

"wanneer we elk voor zich een rollator aanschaffen en slecht wanneer we dat gezamenlijk inkopen" Die gezamelijke inkoop leverde via een bureacratische moloch rollators van 450 euro per stuk op, waar de eindgebruiker niets voor hoefde betalen. Via individuele inkoop op de vrije markt staan rollators voor nog geen 60 euro bij de Hema, maar wel zelf betalen arme bejaarde. Als mijn kinderen een nieuwe fiets nodig hebben om naar school te kunnen, moet ik die ook gewoon zelf betalen.