De definitie van ras

Voordat professor Jacques Presser, de auteur van Ondergang, het magistrale relaas over Nederland en de holocaust, met emeritaat ging, gaf hij nog een paar maanden college over de totstandkoming van dat boek. Dat gebeurde in zaal D008, de grootste in het Amsterdamse universitaire complex de Oudemanhuispoort en er kon dan geen kip meer bij. Wij luisterden ademloos. Presser benadrukte dat antisemieten er nooit in waren geslaagd om te definiëren wie een jood was. Zij kwamen niet verder dan de vaststelling dat een jood van joden afstamde.

Deze onbeholpenheid bleek meteen al uit de Ariërverklaring die elke Nederlandse staatsburger een paar maanden na het begin van de bezetting moest invullen. Daarin moest men aangeven hoeveel ouders en grootouders van joodsen bloede waren. Op basis daarvan kregen de nazi’s en de met hen meewerkende autoriteiten een goed overzicht van wie zij als jood konden aanmerken. Vrijwel niemand zag enig kwaad in het formulier. Het werd massaal eerlijk ingevuld en geretourneerd.

Maar staan bleef: een jood is iemand die van een jood afstamt.

De laatste tijd moet ik wel eens aan dat college denken als ik de hedendaagse debatten volg over maatschappelijke problemen. Die zijn tegenwoordig niet meer zo oplossingsgericht. Het gaat er maar al te vaak om schuldigen aan te wijzen voor een bepaalde misstand. Als deze zondebok eenmaal wordt aangepakt, dan komt alles goed. Het hangt een beetje van je eigen smaak af wie je verantwoordelijk stelt voor je eigen en andermans sores: de lichtgetinten met hun inherente misdadigheid, de witten met hun dominantie, de negers die roet gooien in het eten van Sinterklaas. Ik gebruik maar even de onaangename termen die tegenwoordig courant zijn voor er weer eentje op zijn strot gaat staan.

Als ik in de spiegel kijk, dan vermoed ik te vallen onder de witten van de dominantie.

Toch: kan iemand mij een sluitende definitie geven van zo’n witte? En wanneer houdt bij witten de witheid op? Waar ligt de grens?

Evenzo bij de lichtgetinten en de Afro-Nederlanders. Niet met afstamming komen want dan ben je volgens de regels van professor Presser af. Het is een onmogelijke vraag, ik weet het, want volgens mij kwamen ze in het Zuid-Afrika van de apartheidswetten ook niet verder dan een definitie op grond van afstamming.

Dat geeft toch stof tot nadenken.

Naschrift: Wie mensen op grond van hun godsdienst of ongeloof veroordeelt, komt voor vergelijkbare problemen te staan. Wanneer kan iemand worden aangesproken op zijn katholiciteit? Als hij gedoopt is? Als hij zijn godsdienstplichten onderhoudt, op zondag naar de kerk gaat, zijn pasen houdt en eenmaal per jaar biecht? Is hij anders een afvallige of niet? En waarom dan? Evenzo met een moslim, een hindoe of een boeddhist. Je zou hoogstens kunnen zeggen: een gelovige is iemand die zichzelf als zodanig aanmerkt maar dat lijkt ook nergens naar als je de lijsten gaat opstellen voor de afrekening met kwaad. Of wel soms? In mijn catechismus stond destijds dat ik mag en moet liegen als ik met de waarheid mijzelf of medegelovigen in gevaar bracht. En bij de Wildersianen hebben ze het altijd over T aqiyya.